Mity i legendy

Mity i Legendy#3: Golem

Golemd

W trzeciej części naszego cyklu o mitach i legendach przedstawiamy dzieło człowiecze. Ulepionego na obraz i podobieństwo człowieka Golema. Dzieło bezdusznie poddane ludzkiej woli.

KTO?: Tajemnicze stworzenie bez duszy, utworzone na kształt człowieka z gliny.

GDZIE?: Istnieje wiele legend o Golemie, jednak najbardziej popularna opowiada o tym stworzonym w Pradze.

SKĄD?: Pierwsze wzmianki o tworzeniu Golema zawiera Talmud (jedna z najważniejszych ksiąg judaizmu, zawierająca objaśnienia Tory). Najważniejszą jednak księgą dotyczącą kreacji Golema, jest spisany w języku hebrajskim mistyczny traktat: Sefer Jecira, który tłumaczy się jako Księga Stworzenia. Należy on do nauk kabały.

GENEZA?: Nazwa golem bierze się z hebrajskiego golem i pojawiła się po raz pierwszy w Biblii żydowskiej w Psalmie 139:16 w znaczeniu nieukształtowanej masy, embrionu -η ὕλη (hyle). Słowo to zostało użyte przez Adama. Część żydowskiej tradycji nawet, że przed boskim tchnieniem, sam Adam był tylko czymś na kształt golema. Z kolei to słowo: golem bierze swój początek od hebrajskiego rdzenia gimel-lamed, który dał początek także pokrewnemu golemowi terminowi, mianowicie galam, oznaczającemu zwijanie, sprowadzanie czegoś do postaci embrionalnej.

TRADYCJA?: Najbardziej znana i związana z Golemem legenda dotyczy rabina Jehudę Löw ben Bezalela z Pragi, zwanego także Maharal (co ciekawe urodził się on w Poznaniu). Historia rabina Maharala, toczy się w drugiej połowie XVI w., kiedy to sytuacja praskich żydów była nie do pozazdroszczenia. W celu ochrony ludności żydowskiej z wełtawskiej gliny ulepił twór na podobieństwo człowiecze i za pomocą tajemnych rytuałów, ożywił je. Tak stworzone istnienie nie dysponowało wolną wolą. Bezwolny Golem wpadając w szał, był w stanie także mordować swoich stwórców. Krąż plotki o tym, że szczątki Golem znajdują się na strychu praskiej synagogi.

WYGLĄD?: Golem był  bezrozumną istotą stworzoną na kształt człowieka, stworzoną z gliny lub rzecznego mułu. Dusza golema była zawsze najniższą duszą, duszą witalną (nefesz), ale nigdy duszą (neszama). Natomiast inkantacja była niewypowiedzianym, tajemnym imieniem Boga na które składała się jedna z 221 bądź 231 kombinacji 22 literami alfabetu hebrajskiego. Eleazar z Wormacji, żydowski myśliciel żyjący na przełomie XII i XIII w., zalecał wziąć „dziewiczą ziemię z góry”, ugnieść ją w bieżącej wodzie, a następnie ulepić z niej człekopodobną figurę..Twórca Golema w jego usta wkładał, bądź też przyklejał na czole kartkę ze słowem:

Emet (w języku hebrajskim słowo to, אמת, oznacza „prawdę”), zaś wymazanie pierwszej litery przekształcało słowo w met (w języku hebrajskim מת oznacza „śmierć”) co odbierało życie istocie. Lub:

-Adam, czyli człowiek, po wymazaniu pierwszej litery powstawało słowo dam, co oznacza po hebrajsku „krew”

Polskie Golemy

Polscy Żydzi przechowali historie o golemach i rabinach, m.in. z Grodna, Wilna i Drohiczyna. Te podania docierały także na zachód Europy. Już w 1674 r. Niemcy – Christoph Arnold i Johann Wuelfer pisali, że są w Polsce Żydzi, tacy jak „rabbi Eliasz, zwany Baal-Szem”, obeznani z magicznymi praktykami i zdolni stworzyć na swoje usługi glinianą, człekopodobną istotę. Podobną informację przekazał w swojej Gazecie dla pustelników (1808 r.) jeden z braci Grimm – Jacob.

Kultura:

Istnieją teorie, że słynne słowa Dennisa Diderot: “kolos na glinianych nogach” używane wobec potęgi militarnej o lichych podstawach ekonomicznych swoją genezę czerpią z podań o golemie i jednej z wizji Nabuchodonozora.

  • Gustav Meyrink, Golem (Der Golem, powieść, 1915)
  • Henrik Galeen, Paul Wegener, Golem (Der Golem, film, Niemcy 1915)
  • Paul Wegener, Golem (Der Golem, wie er in die Welt kam, film, Niemcy 1920)
  • Cisaruv pekar, pekaruv cisar (Cesarski piekarz, komedia, prod. CSRS, 1951)
  • Isaac Bashevis Singer, Golem, 1969
  • Piotr Szulkin, Golem (film, Polska, 1979)
  • Andrzej Sepkowski (nie mylić z Andrzejem Sapkowskim), Czas golema (powieść łącząca cechy science fiction, political Fiction i cyberpunka, Polska 2001)
  • Andrzej Pilipiuk, Znalezisko, (Opowiadanie z książki Weźmisz czarno kure…), Lublin 2002, ​ISBN 83-89011-28-X
  • Andrzej Pilipiuk, Księżniczka, Lublin 2004, ​ISBN 83-89011-35-2
  • Terry Pratchett, Na glinianych nogach, Piekło pocztowe
  • Andrzej Sapkowski, Boży bojownicy, Lux perpetua
  • serial Z Archiwum X, odcinki Kaddish oraz Arcadia
  • Białostocki Teatr Lalek, Golem (spektakl)
  • piosenka Golem polskiej grupy rockowej Exodus z pierwszej połowy lat 80. XX wieku
  • piosenka Golem niemieckiej grupy metalowej Protector z lat 90. XX wieku
  • utwór Der Golem amerykańskiej grupy Fantômas grającej metal awangardowy
  • odcinek 382 Straszny domek na drzewie XVII – Prawdziwego mężczyznę poznaje się po Golemie serialu Simpsonowie (sezon 18, odcinek 4)
  • odcinek Golem serialu animowanego Batman przyszłości (sezon 1, odcinek 4)
  • Zbigniew Nienacki powieść Pan Samochodzik i tajemnica tajemnic (1975, Polska) i jej ekranizacja Pan Samochodzik i praskie tajemnice (Pražské tajemství) (1988/1989, Polska)
  • Występuje również w wielu grach komputerowych czy opowiadaniach utrzymanych w klimatach fantasy.
  • Pojawia się w dziesiątym odcinku pierwszego sezonu serialu Jeździec bez głowy.
  • Edward Lee, Golem (Replika, 2012).
  • odcinek (sezon 8, odcinek 13) „Everybody Hates Hitler” serialu Nie z tego świata.
  • Manuela Draeger, Herbes et golems (Francja, wyd. l’Olivier, 2012), drugi rozdział (Shaggå) opowiada historię golema wysłanego przez rabinów do umysłu kobiety przetrzymywanej w „strefie podwyższonej kontroli”] .

 

Bibliografia:

  • https://pl.wikipedia.org/wiki/Golem
  • http://encyklopediafantastyki.pl/index.php/Golem
  • http://zjawiskaparanormalne.pl/index.php?/topic/5598-golem/

Poprzednie części:

Copyright ©http://empiresilesia.pl

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Back To Top