Wojna domowa na Nowej Gwinei, a właściwie na Bouganville (północnej wyspie Wysp Salomona) w latach 1988-1998 była najkrwawszym konfliktem zbrojnym na Oceanii od czasów II wojny światowej. Pochłonęła według niektórych szacunków aż około 20 000 ofiar. W jej wyniku, a także późniejszych działań pokojowych i dyplomatycznych w 2027 roku ma dojść do powstania najmłodszego państwa świata: Bouganville .
Tło konfliktu
W 1930 roku na Bouganville (oddalonej od stolicy Papui Npwej-Gwinei o 1000 km) odkryte zostały pokłady złota przez Australijczyków, którzy wtedy dysponowali mandatem na zarządzanie byłymi koloniami niemieckimi w tym regionie. W latach 60 z kolei odkryto w Crown Prince Range gigantyczne złoża rudy miedzi – australijska firma Conzinc Rio Tinto of Australia Limited rozpoczęła w związku z tym wydobycie w kopalni nazwanej Bouganville. Od 1972 roku w kopalni Panguna wydobycie rozpoczęła inna firma Bougainville Copper Ltd. (udział rządu Nowej Gwinei wynosił 20%) – wkrótce kopalnia ta stała się największą kopalnia odkrywkową na świecie i dostarczała 45% przychodów z eksportu Papui-Nowej Gwinei oraz 17% dochodu kraju (samo Baigainville zajmuje zaledwie 1% terytorium Papui). Bougainville Copper Ltd za prawa do wydobycia w podatkach i dywidendach przekazywała PNG ponad miliard dolarów, około 33 milionów posiadaczom ziemi i 83 miliony dolarów opłat licencyjnych lokalnemu gubernatorstwu – rozdźwięk pomiędzy tym co płynęło do Port Moresby a tym co zostawało był więc olbrzymi.
Do pracy w kopalniach przybywały tysiące nowych pracowników, głównie Papuasów – tych mieszkańcy Bouganville nazywali czerwonoskórymi (sami siebie mieszkańcy wyspy nazywali czarnymi) oraz białoskórych – w większej części pochodzących z Australii i będących personelem kierowniczym (sami mieszkańcy wyspy posługiwali się 19 językami i 35 dialektami). Mieszkańcy Bouganville uważali, że imigranci zabierają im pracę i zarobek, co zaczęły budzić nienawiść.
Mieszkańcy Bougainville dodatkowo postrzegali siebie jako związanych z Wyspami Salomona a nie z Nową Gwineą. Naleciałości kulturowe (poprzez na przykład przynależność do dwóch różnych imperiów kolonialnych), inne ścieżki rozwoju u mieszkańców wybrzeży i centrum wyspy, a także niesnaski pomiędzy ludnością Bougainville a leżącej na północ od niej sąsiedniej, mniejszej wyspy Buka wzmagały niezadowolenie. Większość ziem kopalni należała do ludu Nasioi, a po jej założeniu wiele rodzin z tego ludu przesiedlono. Nasioi byli przez lata izolowani i dynamiczne zmiany sprawiły, że nie radzili sobie z nową sytuacją. W ich kulturze ziemia była dziedziczona z matki na najstarsza córkę, podczas gdy australijska komisja, jako właścicieli ziemskich wpisywała mężczyzn, co zniszczyło wiekową tradycje i system prawny tego ludu. Właściciele ziemscy otrzymywali zadośćuczynienie, które jednak jeszcze bardziej pogłębiło nie rozumiejące ekonomii społeczeństwo. Zniszczenie podstaw i powiązań społecznych doprowadziło do kryzysu wśród młodych, męskich mieszkańców wyspy.
Mieszkańcy wyspy obawiali się także zniszczenia środowiska (w sumie osunięto około 1.215 miliarda ton ziemi i doszło do wielu skażeń środowiska, wymierania zwierząt i zatrucia wód gruntowych i rzek) i głośno protestowali przed wypływem zysków, które nie zostawały na Bouganville, a trafiały do rządu. Jeszcze przed uzyskaniem niepodległości przez Papuę Nowa Gwineę, Bouganville starało się odłączyć od mandatu australijskiego i uzyskać niepodległość samodzielnie (w 1962 roku przedstawiciele Bougainville prosili ONZ o przejęcie kontroli nad wyspą). Doszło wtedy do porozumienia z rządem australijskim, w wyniku czego na wyspie miało dojść do znacznie większej decentralizacji niż na Nowej Gwinei. Mieszkańcy nie rozumieli również, że negocjacje prowadzone przez Australijczyków i oparte na australijskim prawie czyniły ich posiadaczami ziemi, a nie minerałów w niej znajdujących się, co stało z kolei w sprzeczności z lokalnym prawem.
Bezpośrednią przyczyną konfliktu na Bougainville była sprawa kopalni Panguna, jednak pośredni powodów było wiele i miały one podłoże ekonomiczne, kulturowe i polityczne.
Administrator kopalni firma Bougainville Copper Ltd miała olbrzymie znaczenie ekonomiczno-społeczne w rejonie kopalni. To ona wybudowała sieć dróg, port przeładunkowy, rozbudowała pobliskie miasteczko Arawa: osiedla dla pracowników, zakłady opieki leczniczej, boiska sportowe, szkoły. W latach 80. XX wieku w kopalni pracowało bezpośrednio 4000 ludzi z czego 1/3 pochodziła z Bougainville, a pośrednio, w około 200 interesach, sklepach itd. związanych z istnieniem kopalni dalsze 4000 z czego połowa pochodziła z wyspy.
Opór
Od 1988 roku napięcia przerodziły się w otwartą przemoc. Armia Rewolucyjna Bouganville, której ówczesnym przywódcą był Francis Ona (najbliższa rodzina Ony nie otrzymała rekompensaty, a on sam pracował w kopalni, najpierw jako inspektor a później jeździł jako kierowca ciężarówki; wraz ze swoim kuzynem Pepetuą Serero założył grupę młodych posiadaczy ziemskich, którzy nie czerpali zysków z własnej ziemi; w listopadzie 1888 roku Ona zrezygnował z pracy i zaczął sabotować prace w kopalni – jego zwolennicy wysadzili na początku grudnia 1888 roku wieże transmisyjną powodując czasowe zamknięcie kopalni) w regionie kopalni prowadziła regularną wojnę podjazdową z wysłanymi do ochrony kopalni wojskami papuaskimi. Dochodziło wtedy do wielu incydentów, w tym łamania praw człowieka. 14 lutego 1990 roku doszło do tak zwanej masakry w Dniu Świętego Walentego, z udziałem australijskiego helikoptera Iruquois. W sumie cztery z pięciu helikopterów UH-1 Iroquois wysłanych na wyspę rozbiły się, a piąty został uszkodzony przez ostrzał z dział rebeliantów z czasów II wojny światowej.
Kopalnia została zamknięta w maju 1989 roku, a na początku 1990 roku wojska papuaskie wycofały się z Bouganville. W maju Ona ogłosił niepodległość wyspy. Władze Papui Nowej Gwinei ogłosiły w tym wypadku blokadę wodno-powietrzna wyspy, odcinając ją od świata – posłużyły im w tym wypadki helikoptery i łodzie patrolowe podarowane Papui przez rząd australijski w ramach pomocy wojskowej.
Ona ogłosił utworzenie rządu tzw. Republiki Me’ekamui, którejsam został prezydentem. Jak to jednak zwykle bywa po rewolucji, rewolucjoniści poza zdobyciem niepodległości nie mieli żadnego planu – w ten sposób wyspa pogrążyła się w chaosie, a różne grupy tak zwanych raskoli, wyposażonych w broń pamiętająca jeszcze II wojnę światową dokonywały grabieży, mordów i gwałtów na masową skalę. Wkrótce na wyspie wybuchły także walki na tle etnicznym.
Walki
Konflikty pomiędzy klanami w pewnym momencie osiągnęły liczbę 70-80 w jednym momencie. Rządzący, dawni członkowie Armii Rewolucyjnej Bouganville w większości należeli do klanu Nasioi. Na północnej wyspie Wysp Salomona – Buka lokalnej milicji wspomaganej przez armie papuaską udało się wyprzeć dawnych rewolucjonistów. W latach 1990-1992 wewnętrzne konflikty spowodowały że rząd Bouganville stał się najpierw rozczłonkowany a potem szczątkowy. Papua wspierając lokalne grupy oporu zaczęła odzyskiwać najpierw wpływy, a potem, terytoria na głównej wyspie.
W latach 1992-1994 nowy premier PNG Paias Wingti zaostrzył kurs polityczny względem rebeliantów. Rozkazał atakować ich miejsca koncentracji, wojska papuaskie dokonywały nalotów i desantów, a także przypuściły atak w celu odbicia kopalni Panguna co nazwane zostało Operation High Speed. Straty po obu stronach rosły (zginął między innymi major wojsk papuaskich), a walki w dżungli przerodziły początkowe sukcesy Papuasów w kosztowną, niekończącą się kampanię. Kolejny premier Papui Julius Chan złagodził napiętą sytuację i wysunął propozycję rozmów pokojowych w październiku w Arawa, zbojkotowanych przez nowych przywódców Armii Rewolucyjnej: Josepha Kabui oraz Sama Kauona. Nie mogąc dojść do porozumienia papuaski rząd zaczął negocjacje z grupą wodzów klanu Nasioi na czele których stał były prawnik Theodore Miriung. W pierwszej połowie 1995 roku doszło do porozumienia na mocy którego w Buce utworzono tymczasowy rząd z Miriungiem jako jego przywódcą. Jednak także on nie był w stanie uspokoić walk wewnętrznych toczących się na Bouganville, co wywołało niezadowolenie Chana, który po kolejnych bezskutecznych negocjacjach zdecydował się w końcu na rozwiązanie siłowe. Oddziały papuaskiej armii ostrzelały domy ważnych członków tymczasowego rządu. Ci w odwecie dokonali ataków na pozycje armii i ogłosili zerwanie rozejmu.
Rząd Australii odmówił wsparcia nowej ofensywie wojsk papuaskich na Bougainville, nazwanej przez papuaskiego ministra obrony Mathiasa Ijape Operation High Speed II. Natarcie zakończyło się klęską, a powodów doszukiwano się w słabym planowaniu, fatalnej sytuacji logistycznej oraz braku informacji wywiadowczych. We wrześniu 1996 roku milicja Bougainville zaatakowała jeden z obozów papuaskiej armii w Kangu, zabijając 12 żołnierzy i biorąc 5 w niewolę (była to najwyższa strata armii papuaskiej w pojedynczym starciu w czasie trwania całej wojny). W październiku Theodore Miriung został zamordowany, o co oskarżono ruch oporu i Armię Rewolucyjną Bougainville. Morderstwo jeszcze bardziej obniżyło morale słabo wyekwipowanej, rozchorowanej i pozbawionej zapasów armii papuaskiej. W sierpniu 1996 roku definitywnie zakończono ofensywę na wyspie. PNG wraz z wiernymi rządowi siłami na samej wyspie kontrolowała w tym czasie około 40% Bougainville
Afera
W tym czasie rząd papuaski prowadził negocjacje z firmą Sandline International – prywatną korporacją wojskową, której siedziba znajdowała się w Londynie. Firma ta zatrudniała najemników u południowoafrykańskiego kontrahenta wojskowego Executive Outcomes. Po pertraktacjach prowadzonych w kwietniu przez przedstawicieli firmy Tima Spicera oraz Tony’ego Buckinghama i Ijape, sekretarza obrony PNG Jamesa Melegepa oraz brygadiera Jerry’ego Singiroka – szefa armii, kontrakt pomiędzy Sandline a papuaskim rządem podpisano w styczniu 1997 roku i nazwano Project Contravene. Najemnicy mieli za zadanie zajęcie obszaru kopalni, a także wytropienie i zabicie przywódców rebeliantów, za co miano zapłacić 36 000 000 $.
Wiadomości o najęciu najemników uzbrojonych w nowoczesny sprzęt w tym pojazdy wyciekła do australijskiej prasy, a konkretnie Weekend Australian, co wywołało oburzenie na arenie międzynarodowej. Generalny dowódca armii PNG Jerry Singirok po początkowym pozytywnym stosunku do zatrudnienia najemników, ostatecznie sprzeciwił się planowi premiera Chana i po uzgodnieniu z majorem Walterem Kwikiem w ramach operacji Rausim Kwik aresztował operatorów Sandline, którzy już znaleźli się na wyspie, po czym wydalił ich.
Doszło wtedy do impasu w kraju, co groziło nawet wybuchem wojny domowej. Presja Australii spowodowała jednak dymisję Chana i rozwiązanie kontraktu z Sandline.
Powolne wygasanie walki
Wojna na Bouganville trwała do 1997 roku. Na wyspie znajdowało się wtedy 800 żołnierzy armii papuaskiej oraz 150 członków “oddziału do tłumienia zamieszek”, których wspierało około 1500 ludzi z Bougainville. Mieli oni przewagę technologiczną. Naprzeciwko tych sił stało około 2000 ludzi uzbrojonych w około 500 sztuk nowoczesnej broni i kilka tysięcy sztuk broni z okresu II wojny światowej lub domowej roboty. Nowoczesna broń wśród rebeliantów pochodziła głównie z przejęcia od armii papuaskiej lub zakupu od zdemoralizowanych pojedynczych żołnierzy sił papuaskich. Rebelianci znali teren, mieli poparcie ludności i prowadzili typową działalność wojen partyzanckich.
Zawieszenie broni
Impulsem pokojowego rozwiązania był wybór Billa Skate‘a na premiera. Był on przeciwnikiem militaryzmu Papui. Do rozmów pokojowych doszło w Honiarze i Burnham w Nowej Zelandii. Obie strony konfliktu przy mediacji Nowej Zelandii i Australii uzgodniły zawieszenie broni i demilitaryzację Bougainville.
W wyniku dalszych pertraktacji uzgodniono, że nad Bougainville pieczę rozciągnie specjalna Grupa Monitorująca Rozejm pod przewodnictwem Nowej Zelandii a wspomagana przez Australię, Fidżi i Vanuatu.
W 1998 roku w Christchurch w Nowej Zelandii doszło do porozumienia pomiędzy przedstawicielami rządy Skate’a a Kauonem i Kabuiem, którzy zerwali kontakty z Francisem Onem. W jego wyniku miało dojść do rozbrojenia rebeliantów, wycofania sił papuaskich z wyspy i ustanowieniem grupy kontroli, w czym przewodniczyć miała tym razem Australia.
Ostatecznie w 1999 roku Bougainville przyznano status 19. prowincji Papui Nowej-Gwinei. Pierwszym gubernatorem został mianowany John Momis. Wybór ten spotkał się z oporem dotychczasowych rewolucjonistów. Po długiej drodze ustanowiono jednak Tymczasowy Rząd Prowincji Bougainville na czele którego stanął jednak Momis.
W 2001 roku doszło do porozumienia pokojowego pomiędzy różnymi frakcjami powstańców, w efekcie czego założono Autonomiczny Rząd Bougainville. W tym czasie trwał także intensywny proces pojednania zranionej ludności wyspy.
Jedynie pierwszy przywódca powstańców Francis Ona wraz ze swoimi zwolennikami odłączył się od porozumienia i okupował obszar kopalni, nazywają się królem Bougainville. Jego rządy trwały dziesięć lat, aż do momentu, kiedy zmarł on na malarię w 2005 roku.
W 2005 roku odbyły się pierwsze wybory do Autonomicznego Rządu Bougainville. Pierwszym prezydentem został Joseph Kabui.
Reprezentant grupy roboczej ONZ ds. najemników dr Shaista Shameem w marcu 2006 roku poprosił o zezwolenie na badanie uczestnictwa najemników z Fidżi w konflikcie na Bougainville. Kolejna afera wybuchła w 2011 roku, kiedy to były premier PNG Michael Somare stwierdził, że interwencję wojsk papuaskich finansowo wspierało konsorcjum Rio Tinto
Wojna na Bougainville była największym konfliktem zbrojnym w powojennej historii Oceanii. Według szacunków pochłonęła od 10 000 do 25 000 istnień, z czego zdecydowaną większość stanowili cywile. Siły zbrojne PNG wyliczyły liczbę ofiar walk na 300 osób po stronie powstańców. Ponad 60 000 mieszkańców Bougainville żyło w obozach dla przesiedleńców, a tysiące uciekły na inne Wyspy Salomona.
Jednym z warunków pokoju pomiędzy Papuą Nową-Gwineą a siłami rebelianckimi było zorganizowanie w ciągu 20 lat referendum niepodległościowego. W 2016 roku autonomiczny rząd Bougainville i rząd Papui-Nowej Gwinei zgodziły się na utworzenie Komisji Referendalnej Bougainville. Jej zadaniem było przygotowanie głosowania w sprawie przyszłego statusu politycznego Bougainville w 2019 roku. Niewiążące referendum w sprawie niepodległości odbyło się w tym samym roku, w referendum zdecydowana większość głosowała za niepodległością. W lipcu 2021 roku osiągnięto porozumienie między rządami Papui-Nowej Gwinei i Bougainville, według którego Bougainville uzyska niepodległość w 2027 roku.
Świat Zachodu kojarzy bratobójcza wojnę na Bougainville głównie z książki nowozelandzkiego dziennikarza Lloyda Jonesa pod tytułem Mister Pip. W 2012 roku powstał film zatytułowany Mr. Pip, w którym główne role zagrali Hugh Laurie i nowogwinejska aktorka Xzannjah Matsi.
Bardzo ciekawym zagadnieniem jest kwestia broni używanej przez powstańców. W czasie II wojny światowej na Bougainville walki trwały od marca 1942 roku, kiedy to wyspa została zajęta przez Japończyków, aż do końca wojny w 1945 roku. Po zaciętych działaniach wojennych na wyspie pozostały setki sztuk broni i amunicji.
Mieszkańcy Bougainville i rebelianci przeszukiwali puszcze wyspy, odszukiwali broń i naboje, czyścili ją ręcznie, naprawiali, a następnie po prostu używali. Udało im się w ten sposób przywrócić do użytku dziesiątki sztuk broni (takich jak Sten-y, Browningy czy Bren-y), hełmów czy na przykład pasów amunicyjnych.
Copyright ©http://empiresilesia.pl
kk
