Powstałe w 1871 roku Cesarstwo Niemieckie, mimo licznych problemów wewnętrznych stworzyło stabilną władzę. Głową państwa był cesarz wspierany przez kanclerza. Rozwój ludnościowy i ekonomiczny w błyskawiczny sposób wprowadził II Rzeszą do grona najwonniejszych państw decydujących o globalnej polityce. Duży wpływ na to miała również silna armia opromieniona zwycięstwami z Francją, Dania i Austrią.
Rządy na szczeblu ogólnopaństwowym.
Najważniejszą postacią w państwie był cesarz, wywodzący się z pruskiej dynastii. Mianował on kanclerza, który sprawował władze w jego imieniu i tylko przed nim odpowiadał (pojawiały się próby rewizji konstytucji i ograniczenia roli kanclerza oraz zmuszenia go do odpowiedzialności przed Reichstagiem; wszystkie zakończyły się niepowodzeniem). Władca króla przyjął tytulaturę cesarza niemieckiego. Do zakresu jego kompetencji należało reprezentowanie państwa na arenie międzynarodowej, wypowiadanie wojen, zawieranie pokojów, podpisywanie umów i traktatów między państwowych. Dysponował równie prawem zwoływania, otwierania i zamykania posiedzeń obu izb parlamentarnych. Był najwyższym dowódcą, mianował i odwoływał urzędników Rzeszy. Dysponował także prawem przygotowywania i ogłaszania ustaw Rzeszy. Cesarz przyjął wymyślone przez Bismarcka (a oficjalnie zaproponowane przez króla Bawarii Ludwika II) miano cesarza niemieckiego (Kaiser der Deutschen). Sama tytulatura cesarska wzbudziła w Niemczech liczne dyskusje. Liberałowi optowali za tytułem cesarza Niemców (w ich mniemaniu tytuł ten odnosił się do idei demokratycznej), natomiast sam król Prus domagał się dla siebie tytułu: cesarza Niemiec w myśl postanowień konstytucji frankfurckiej z 1849 roku. Sama władza cesarza opierała się tylko na jego pozycji naczelnego wodza i szefa dyplomacji. Urząd spraw zagranicznych podlegał zaś sekretarzowi stanu, który z kolei odpowiedzialny był tylko przed kanclerzem.
Cesarze niemieccy:
1. Wilhelm I (1871-1888);
2. Fryderyk III (1888);
3. Wilhelm II (1888-1918).
Jedynym ministrem Rzeszy był kanclerz, mający do dyspozycji sekretarzy stanu (dziś nazwalibyśmy ich ministrami). Byli oni odpowiedzialni także przed parlamentem. W rzeczywistości byli oni jednak tylko urzędnikami w zupełności podlegającymi kanclerzowi. Sam kanclerz był równocześnie premierem rządu najpotężniejszego kraju związkowego (czyli Prus), co czyniło jego pozycję niezwykle silną. Dominująca rola kanclerza wiązała się z wysiłkami i działalnością Otto von Bismarcka, który dążył do ustanowienia przewodniej roli Prus w Związku niemieckim. Sekretarze stanu i kanclerz nie tworzyli żadnej rady i po ustąpieniu Bismarcka ze stanowiska kanclerza, nawet jeśli zdarzały się jakieś narady na osi cesarz, kanclerz i sekretarze, to nie miały one praktycznie jakiegokolwiek znaczenia. Kanclerza wybierał cesarz, według znanych tylko sobie kryteriów. Kanclerz odpowiadał tylko przed władcą. Trzeba jednak podkreślić, że podpis kanclerza był obowiązkowy przy wszystkich dokumentach sygnowanych przez głowę państwa i wydawanych przez jego kancelarię. Przynajmniej teoretycznie kanclerz był więc odpowiedzialny za działalność cesarza. W 1878 roku utworzono Kancelarię Rzeszy, która była wyłącznym biurem kanclerza.
Kanclerze II Rzeszy:
1. Otto von Bismarck (1871-1890);
2. Leo von Caprivi (1890-1894);
3. Chlodwig zu Hohenlohe-Schillingsfürst (1894-1900);
4. Bernhard von Bülow (1900-1909);
5. Theobald von Bethmann-Hollweg (1909-1917);
6. Georg Michaelis (1917);
7. Georg von Hertling (1917-1918);
8. Maximilian von Baden (1918).
Władzą ustawodawczą oprócz cesarza dysponował sejm Rzeszy czyli Reichstag. Członków sejmu czyli posłów wybierano w wyborach demokratycznych, powszechnych (odnosiło się to tylko do mężczyzn), tajnych, równych i bezpośrednich. Mankamentem systemu głosowania było to, że w czasach wielkiej migracji ludności do ośrodków miejskich i centrów przemysłowych, nie zmieniono partycypowania mandatów. Powodowało to że z ośrodków miejskich zamieszkanych przez większą liczbę ludności wysyłano nieproporcjonalnie mniej przedstawicieli niż z obszarów rolniczych. Rozdział mandatów wspierał konserwatystów i przedstawicieli Centrum, pomijając w dużym stopniu socjaldemokratów. Czynne prawo wyborcze dotyczyło mężczyzn od dwudziestego piątego roku życia, zaś bierne od trzydziestego. Kadencja sejmu pierwotnie trwała trzy lata, ale w 1888 roku wydłużono ją do pięciu lat. Wszelkie ustawy uchwalano bezwzględną większością głosów. Do Reichstagu wchodziło 397 posłów. Parlament Rzeszy dysponował prawem decydowania o:
– budżecie państwa;
– polityce zagranicznej;
– wojskowości;
– kolonializmie;
– cłach;
– walucie;
– niektórych podatkach;
– wydawaniu ustaw z zakresu prawa cywilnego, karnego, gospodarczego.
Przed wejściem w życie jakiejkolwiek ustawy, musiały być one zaakceptowane przez faktyczną, choć nieoficjalną wyższą izbę parlamentu – Bundesrat (Radę Związkową – organ rządów krajów związkowych). Była ona organem rządów krajów związkowych i składała się z 58 pełnomocników mianowanych przez poszczególne rządu II Rzeszy. Bundesrat na równi z parlamentem dysponował inicjatywa ustawodawczą. Dodatkowo dysponował szeregiem uprawnień ustawodawczych, co czyniło z niego rzeczywistą izbę wyższą parlamentu. Do jej przymiotów należała:
– inicjatywa ustawodawcza;
– wydawanie przepisów wykonawczych do ustaw Rzeszy;
– decydowanie w sprawach niedociągnięć wynikających ze stosowania aktów prawnych;
– współdecydowanie wraz z cesarzem o rozwiązaniu Reichstagu.
Do uchwalenia ustawy potrzebna była większość głosów, natomiast do odrzucenia ustawy zmieniającej konstytucję jedynie czternaście. Uwidaczniało to jednoznacznie Prus na tle innych państw. Liczba członków Bundesratu z poszczególnych części składowych II Rzeszy wynikała mniej więcej z proporcji w liczbie ludności. Prusy miały aż siedemnastu przedstawicieli, Bawaria sześciu, Saksonia czterech, a małe kraje takie jak Lippe czy Waldeck zaledwie po jednym. Cesarz musiał ogłosić każdą ustawę uchwalona przez obie izby parlamentu, jednak jego władzę zabezpieczała pruska większość w Radzie Związkowej. Sam Bundesrat oprócz oczywistych funkcji, miał również dawać złudzenie małym krajom związkowym o tym, że maja one jakikolwiek wpływ na rozstrzyganie spraw wspólnych, co nie miało jednak przełożenia na polityczną rzeczywistość.
Do parlamentów lokalnych – Landtagów, wybory odbywały się z reguły na mocy niedemokratycznej ordynacji wyborczej i miały charakter kurialny oraz jawny. Niemal wszystkie aspekty polityki wewnętrznej leżały gestii krajów związkowych.
W Prusach natomiast ustrojowo po zjednoczeniu nic się nie zmieniło. Nadal istniało trójklasowe prawo wyborcze (cenzus majątkowy). Wyborcy wskazywali elektorów, którzy kolei wybierali przedstawicieli do Landtagu. Wyborcy byli podzieleni na trzy grupy według statusu majątkowego. Najbogatsza z tych grup wybierała tylu deputowanych, ile dwie pozostałe razem wzięte.
Do najważniejszych ugrupowań politycznych istniejących w Cesarstwie Niemieckim zaliczyć trzeba:
– Partię Narodowo Liberalną, grupującą część inteligencji oraz sfer finansowo-przemysłowych. Partia ta optowała za liberalnym państwem prawa i popierała zagraniczną politykę prowadzona przez Otto von Bismarcka.
– Niemiecka Partia Rzeszy złożona z wolnych konserwatystów oraz kręgów agrarno-przemysłowych.
– Niemiecka Partia Konserwatywna została utworzona w 1876 roku i złożona była
z kół agrarnych. Miała silne oparcie w Prusach. Sprzeciwiała się polityce Rzeszy.
– Partia Postępowa, której przewodził Eugen Richter o lewicowo-liberalnych poglądach.
– Centrum. Gromadziła opozycję (Koła Polskie, Welfów, Duńczyków, autonomistów alzackich). Została reaktywowana po zjednoczeniu Niemiec. Jej członków łączyła walka o zachowanie własnej tożsamości narodowej i wyznaniowej. Bronili konstytucji pruskiej z 1850 roku oraz nawoływali do umieszczenia artykułów prokatolickich
w nowej konstytucji przeciwstawiając się protestanckiej polityce Prus.
– Socjaldemokracja została utworzona podczas zjazdu w Gothcie w 1875 roku.
Parlament nie miał właściwie większego wpływu na władzę wykonawczą, więc trudno mówić w przypadku Cesarstwa Niemieckiego o właściwym systemie parlamentarnym, w którym większość wyłania odpowiedzialną przed parlamentem egzekutywę. Realnymi wpływami na rządy w państwie dysponowały korporacje przemysłowe i zbrojeniowe. Należy jednak podkreślić, że mimo wszystko było to państwo liberalne i ściśle praworządne, a sama jednostka nie była narażona na samowolę władz. Z każdym rokiem w Rzeszy rosła liczba ministerstw zarządzanych przez sekretarzy Rzeszy.
Armia.
Armia II Rzeszy składać się miała z czterech kontyngentów:
– pruskiego wraz z mniejszymi państwami;
– bawarskiego;
– saskiego;
– wirtemberskiego.
Kwestia sztabu generalnego i marynarki wojennej należała wyłącznie do Rzeszy. W czasie pokoju armia bawarska nie podlegała cesarzowi, natomiast wojskami Saksonii i Wirtembergii dowodzili oficerowie mianowani przez własnych królów, za zgodą cesarza. Budżet wojskowy znajdował się pod zarządem pruskiego ministra wojny. Głównymi czynnikami wpływającymi na politykę wojskową był sztab generalny wsparty gabinetem wojskowym.
Bibliografia:
1. Chwalba A., Historia Powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2009.
2. Krasuski J., Historia Rzeszy niemieckiej 1871-1945, Poznań 1971.
3. Kotłowski T., Niemcy 1890-1945, Kraków 2008.
4. https://pl.wikipedia.org/wiki/Cesarstwo_Niemieckie
5. Czapliński Wł., Galos A., Korta W., Historia Niemiec, 2010.
6. Krasuski J. Historia Niemiec, WrocławWarszawa 1998.
7. Zieliński Z., Niemcy-Zarys dziejów, Kraków 1998.
8. Maciejewski T., Historia powszechna ustroju i prawa, Warszawa 2000.
9. Osterhammel J., Historia XIX wieku. Przeobrażenia świata, Poznań 2013.
10. Prusy. Wzlot i upadek, 3/2012, Pomocnik Historyczny Polityki.
Copyright ©http://empiresilesia.c0.pl
