100 klasyków na 100 wieczorów #27: Aram Chaczaturian- Spartacus

Ormiański kompozytor znany jest najbardziej, jako twórca muzyki do baletów Gajane (z którego pochodzi słynny Taniec z szablami) i Spartakus oraz sztuki Maskarada. Uznawany jest za jednego z najważniejszych kompozytorów radzieckich.

AUTOR: Aram Chaczaturin. Urodził się w Tyflis (obecnie Tbilisi – stolica Gruzji). Od 1921 roku studiował w Moskwie, najpierw biologię na tamtejszym uniwersytecie, a następnie rozpoczął studia w Szkole Muzycznej im. Gniesinów, gdzie pobierał nauki w klasie wiolonczeli oraz kompozycji. Następnie uczył się kompozycji w moskiewskim Konserwatorium. W połowie XX wieku otrzymał tytuł profesora kompozycji w Konserwatorium. W sowich dziełach nawiązywał do tradycji, folkloru i kultury ormiańskiej, co przejawiało się w żywą melodyką i rytmiką.

Wirtualne muzeum Chaczaturina- http://www.khachaturian.am/eng/index.htm

UTWÓR: Adagio z baletu Spartakus

Główną ideą baletu jest walka o wolność, a dzieje buntu gladiatorów – jej metaforą. „Spartakus” to balet o wieloplanowej akcji, wątkach epicznych, tragicznych i lirycznych, pełen spięć dramatycznych. Przeważają sceny zbiorowe. Muzyka spełnia funkcję ilustracyjną dzięki zastosowaniu tematów melodycznych charakteryzujących postacie, środowiska i sytuacje. Główny temat muzyczny Spartakusa składa się z dwóch motywów: bohaterskiego o emocjonalnym brzmieniu wyrażającym reakcje uczuciowe bohatera. Występuje też liryczny temat Frygii oraz dwa tematy środowiskowe – patrycjuszowski i plebejski. Obok rytmów tanecznych i reminiscencji folkloru różnych narodów, zwłaszcza armeńskiego, dominują rytmy marszowe, wojenne i pogrzebowe. (Turska I., Przewodnik Baletowy, PWM 1997)

Baletowy Spartakus przybierał różne postaci i kształty sceniczne. Premierowa leningradzka realizacja z 1956 roku w choreografii Leonida Jakobsona nie spotkała się ze szczególnie ciepłym przyjęciem ani publiczności, ani krytyki i nie miała długiego żywota. W Moskwie ten sam temat opracował w 1958 roku Igor Mojsiejew, lecz i to ujęcie nie znalazło uznania widzów, a może władz. Dopiero w 1968 roku premiera w choreografii Jurija Grigorowicza wprowadzająca tak do układu muzyki, jak i libretta liczne zmiany, dała Spartakusowi sceniczne życie i poklask. Przeważają w niej wielkie sceny zbiorowe z udziałem głownie męskiego corps de ballet i pełne patosu solówki Spartakusa. Właśnie ta wizja losów słynnego Traka najmocniej zapisała się w pamięci i wyobraźni kolejnych pokoleń baletomanów. (http://www.naczubkachpalcow.pl/)

Obecnie pokazywany na światowych scenach balet, znacznie rożni się od swojego pierwowzoru, którego prapremiera sceniczna odbyła się w Leningradzie w teatrze imienia Kirowa w 1956 roku. Balet został znacznie skrócony i w niektórych wersjach ma jedynie dwa akty:

AKT PIERWSZY
scena 1
Zwycięskie legiony powracają do Rzymu. Towarzyszą im jeńcy, wśród których są Spartakus i jego ukochana Frygia. Więźniowie doprowadzeni zostają na targ niewolników, gdzie bogaci Rzymianie kupują ich jak zwierzęta. Spartakus jest zdruzgotany faktem, że z wolnego człowieka z dnia na dzień stał się niewolnikiem i na dodatek został rozdzielony z Frygią.
scena 2
Dziewczyna trafia do pałacu Krassusa, gdzie odbywa się orgia. Krassus pod wpływem alkoholu zmusza dwóch gladiatorów do walki na śmierć i życie. Okazuje się, że jednym z walczących jest Spartakus, który wychodzi zwycięsko z pojedynku. Mężczyzna nie cieszy się jednak ze zwycięstwa. Ma teraz jeden cel – za wszelką cenę odzyskać wolność.
scena 3
Spartakus realizuje swój plan. Zdobywa zaufanie gladiatorów, którzy przysięgają mu wierność i uciekają na pasterskie pola. Ciemiężeni wieśniacy przyłączają się do rebeliantów, zostaje oficjalnie ogłoszony wybuch powstania a na jego czele staje Spartakus. Mężczyzna nie zapomniał o swojej ukochanej. W ślad za Frygią trafia do willi Krassusa, który właśnie świętuje swoje zwycięstwo.
AKT DRUGI
scena 1
Wielkie święto Krassusa przerywa atak wojsk Spartakusa. Rzymianin zostaje pojmany, a gladiatorzy chcą go zabić. Spartakus powstrzymuje rozwścieczonych ludzi i wyzywa Krassusa, którego bez trudu pokonuje, lecz nie zabija. Każe odejść upokorzonemu Rzymianinowi, tym samym zyskuje sobie śmiertelnego wroga. Kurtyzana Egina licząc na poślubienie Krassusa namawia go do zemsty na rebeliancie. Kiedy ten rusza do walki, aby zwiększyć jego szanse sama z innymi kurtyzanami udaje się do obozu Spartakusa, aby zasiać niezgodę.
scena 2
Spartakus i Frygia cieszą się wolnością. Zajęci sobą nie zauważają, że perfidna Egina realizuje swój podły plan. Uwodzi z innymi kurtyzanami i upija winem tchórzliwych mężczyzn, a potem zwabionych w pułapkę przekazuje Krassusowi. Sielankę nieświadomych niczego zakochanych przerywa informacja o nadciągających oddziałach Krassusa. Spartakus postanawia ruszyć w bój pomimo, że odkrywa spisek Eginy. Wie, że za upokorzenie Krassusa zapłaci cenę najwyższą – życie.
scena 3
Osłabione odziały Spartakusa zostały otoczone przez legiony rzymskie. Mężczyzna walczy do końca pomimo ran. Ostatecznie ginie na włóczniach legionistów. Frygia zabiera ciało ukochanego i pogrąża się w rozpaczy.