Starbon – grecki geograf, historyk i podróżnik. Autor najważniejszego dzieła poświęconego geografii w starożytności.
Strabon (gr. Strabōn, łac. Strabo) – urodził się prawdopodobnie w 63 r. p.n.e. w Amasei w Poncie (dzisiejsza Turcja), a zmarł miedzy 21 a 25 r. n.e. Pochodził z zamożnego domu, ale podupadłego po klęsce Mitrydatesa. Studiował retorykę w Nyssie (Turcja). W 7 r. p.n.e. przybył do Rzymu, gdzie studiował geografię i filozofię, poznał również dzieła Arystotelesa, przechowywane w rzymskiej bibliotece Sulli. Należał do ludzi pogodzonych z panowaniem Rzymu nad całym obszarem śródziemnomorskim. W Rzymie widział nie tylko polityczną, ale i kulturową stolicę świata. Odbył liczne podróże, w 29 r. p.n.e. odwiedził Gyaros, Cyklady, Kretę i Korynt. Od 25 r. p.n.e. przebywał w Egipcie. Był w Aleksandrii, później popłynął Nilem do Aswanu i granic Etiopii.
Strabon jest autorem ukończonej po 21 r. Geographica hypomnemata, spisanej w 17 księgach – rodzaju encyklopedii, zawierającej podstawowe definicje geograficzne, opisy znanych mu krajów, około 4000 nazw geograficznych oraz wiele informacji z zakresu nauk przyrodniczych, medycyny, historii i innych dziedzin. Jest to najważniejsze dzieło geograficzne starożytności. Jest on również autorem Historyka hypomnēmata w 43 księgach, niestety wszystkie one przepadły.
Podział Geographica hypomnemata:
Księgi 1-2 zawierają zagadnienia z geografii fizycznej, księgi 3-10 opisują geografię Europy, ks. 11-16 – geografię Azji, a ks. 17 – Afryki. Z ośmiu ksiąg o Europie 2 dotyczą Hiszpanii i Galii, 2 – Sycylii i Italii, 1 – północno-wschodniej Europy, 3 Hellady. 15 księga zawiera opis Indii i Persji, 16 – Asyrii, Syrii, Babilonii i Arabii. Z 17 ksiąg nie zachował się żaden oryginał, 13 tomów jest znanych z odpisów.
Geografia – według specjalistów – pisana była pod koniec życia Strabona, najprawdopodobniej za czasów panowania cesarza Tyberiusza, Napisał ją prawdopodobnie w Rzymie, ale nie wyklucza się również Aleksandrii.
Pierwsze publikacje Geografii miały miejsce w 7 r., ponowne wydanie w 18 r. Całość zaś została wydana prawdopodobnie pośmiertnie, po 21 r., jako że Strabon wspomina jeszcze śmierć Juby, króla Mauretanii. Najstarsze zachowane fragmenty pochodzą z odpisu na papirusie, datowanego na 80-280 lat po śmierci autora.
Mapa świata według Strabona.
Jego geografia miała cechy geografii polityczno-wojskowej dla elit, dlatego zawiera opisy zasobności krain, handlu, wytwórczości i potencjalnych konfliktów etnicznych. Była niezbyt rzetelna, ale ciekawa. Znał i czerpał ze 200 lat starszego Eratostenesa, 100 lat starszego Hipparcha oraz z Posejdoniosa. Za Hipparchem cytował, że nie ma dobrej geografii bez współrzędnych geograficznych. W porównaniu do Eratostenesa, Strabon nie zawsze poszerzał dotychczasową wiedzę np. wątpił w istnienie kartagińskiej wyspy Cerne na zachód od Afryki. Był niechętny Pyteaszowi, za to zgodny z Polibiuszem. Raz zacytował pisma Cezara. Strabon dostarcza nam dobrego i obszernego opisu świata znanego jego pokoleniu, szczególnie dobrze znał Azję Mniejszą i Egipt, gdzie zaprowadziły go jego podróże. Główna uwagę skupiał na krainach centralnych, dość pobieżnie traktując rubieże cesarstwa.
Cytaty z Geografii:
(…) i szły za nimi wróżbitki, które przepowiadały przyszłość. Te kapłanki o białych włosach, biało odziane nosiły płaszcze wełniane, spięte agrafami i pasem z miedzi. Szły boso, z mieczem w dłoni, przed więźniami. Po ozdobieniu ich wieńcami prowadziły ich do basenu, który mógł zawierać 20 amfor, tam wchodziły po schodach, podnosiły każdego więźnia aż na brzeg basenu, podcinały mu gardło i według tego, jak ściekała krew – wróżyły. Inne kapłanki otwierały ciało i wróżyły z wnętrzności, oznajmiając zwycięstwo ich armii.
Jezioro Mojrisa przez swoją wielkość i głębokość nadaje się do tego, by w czasie przyboru Nilu przyjąć przelewające się wody […] u obu ujść kanału znajdują się jednak śluzy, którymi budowniczowie kierują wpływem i wypływem wody. Ponadto znajduje się tu labirynt, dające się porównać z piramidami dzieło budowlane, a obok grobowiec króla, który kazał wybudować labirynt […] jest tam tyle otoczonych kolumnami i przylegających do siebie pałacowych sal. Wszystkie w jednym szeregu i wszystkie przy jednej ścianie. […] przed wejściem znajduje się wiele długich krytych korytarzy, które mają między sobą kręte połączenia, tak, że bez przewodnika żaden obcy nie zdołałby odnaleźć wejścia ani wyjścia z każdej sali. Najbardziej godne podziwu jest to, że strop każdej z komnat składa się z jednego kamienia, a także szersze strony krętych korytarzy wyłożone są płytami z jednego kamienia, przy czym nigdzie nie dodano ani drzewa, ani innego materiału budowlanego. Jeżeli wejść na dach, który znajduje się na bardzo znacznej wysokości, to ujrzy się kamienną powierzchnię z samych ogromnych płyt […] również ściany zrobione z kamienia niemniejszej wielkości. Przy końcu […] znajduje się grobowiec, czworoboczna, mierząca cztery plethrony piramida o tejże wysokości. Imię w niej pogrzebanego jest Ismandes […] Jeśli przepłynąć obok tej budowli i jeszcze sto stadionów dalej, napotka się miasto Arisnone. Nazywało się dawniej Miastem Krokodyli […] Nasz gospodarz, jeden z najznamienitszych mężów, który pokazywał nam święte przedmioty, poszedł razem z nami do jeziora.
W wielu przypadkach Strabon wykazał się niezwykłą intuicją, np. uznając, że Pireus był kiedyś wyspą, co potwierdziły dopiero najnowsze badania. Pisał również, że Homer o zamorskich krajach dowiedział się właśnie z opowieści Fenicjan, którzy zamieszkiwali wybrzeża dzisiejszego Półwyspu Iberyjskiego i którzy nauczyli Greków używać pisma.
Bibliografia
- Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu t. 1 red. E. Wipszycka, Warszawa 1982.
- Fragmenty dzieła Strabona przetłumaczone na polski w zbiorze Geografia antyczna, zestawił M. S. Bodnarski, Warszawa 1957.
- http://kopalniawiedzy.pl/Pireus-Grecja-Ateny-Strabon-wyspa,13327
