Moresnet

Niewielkie Moresnet istniało prawie 104 lata u styku trzech państw: Prus (Niemiec) oraz Niderlandów (Holandii oraz Belgii). Choć niewielkie. liczyło bowiem zaledwie 2,7 km², cieszyło się dużą dozą samodzielności.

Po wojnach napoleońskich nowy porządek Europy został ustalony podczas Kongresu Wiedeńskiego (granice Prus opisywał 25 artykuł, granice Holandii 66 artykuł), który określił mapę Europy w głównych zarysach aż do wybuchu I wojny światowej. Przedstawiciele zwycięskich mocarstw nie potrafili jednak dojść do porozumienia w kwestii pasa ziemi o powierzchni 3,4 kilometrów kwadratowych, położonego między Holandią a pruską prowincją nadreńską. Obszar był o tyle ważny, że na jego terytorium znajdowały się ważne ze względów przemysłowych złoża galmanu w Altenbergu w rejonie Kelmis w prowincji Liège – rudy cynku, która potrzebna była do produkcji mosiądzu. Zwaśnione strony zdecydowały się więc swoim zwyczajem narysować kilka linii na mapie, dzięki czemu powstał trójkąt: wioska Moresnet trafiła do Holandii, dzisiejsze Neu-Moresnet do Prus, a reszta terytorium z kopalnią cynku otrzymała status neutralny. Postanowiono także zachować dotychczas tu obowiązujące byłego Cesarstwa Francuskiego – jego wykonawcami były sądy niemieckie i belgijskie. 26 lipca 1816 roku oficjalnie w wyniku porozumienia w Akwizgranie utworzono nowe państwo w Europie – Obszar neutralny Moresnet.

Ustrojem politycznym obowiązującym na terytorium w Moresnet było kondominium ze stolicą w Kelims. Głową państwa była natomiast burmistrz tej miejscowości, choć w rzeczywistości Moresnet było zarządzane przez komisarzy królewskich z Prus i Holandii, a później Prus i Belgii. Od połowy XIX wieku burmistrza w rządzeniu wspierała rada miejska. W Moresnet obowiązywały trzy języki urzędowe (oraz dodatkowo powszechny esperanto), a używaną walutą był frank francuski, choć w użyciu były i monety innych krajów (Moresnet wydawało także swoją własną walutę, ale była on nieoficjalna). Dominującą religią był katolicyzm.   

We wrześniu 1830 roku w południowych prowincjach Holandii doszło do buntu katolickiej ludności uciskanej przez protestanckich Holendrów z północnych, bogatych prowincji. Ostatecznie po krwawej wojnie domowej doszło do podziału Niderlandów na Belgię i Holandię. W ten sposób Moresnet otrzymało nowego sąsiada, a także na szczycie trójkąta, gdzie swa granicę miały trzy pełnoprawne państwa oraz obszar neutralny.

Początkowo granice Moresnet oznaczono drewnianymi słupkami, które jednak musiały być regularnie wymieniane. Na przełomie 1869 i 1870 roku zastąpiono je 60 kamieniami granicznymi dla których zastosowano następującą numerację:

• I-XXX wzdłuż granicy belgijskiej;
• XXXI-VX wzdłuż granicy pruskiej.

Do dzisiaj przetrwało ponad 50 z tych znaczników.

W Moresnet mieszkało zaledwie 256 mieszkańców w około 50 domach, a w wiosce znajdował się jeszcze kościół. Wraz z rozwojem założonej przez chemika Jean-Jacquesa Daniela Dony’ego (1759-1819) kopalni cynku (największej w Europie), która w 1837 roku otrzymała nazwę Société des Mines et Fonderies de Zinc de la Vieille Montagne (niem. Altenberg), co doprowadziło do gwałtownego wzrostu gospodarczego tego niewielkiego terytorium ich liczba ustawicznie wzrastała. W 1830 roku było to już 500 osób, a w 1858 roku 2572 (700 pierwotnych mieszkańców, 850 Belgów, 800 Prusaków, 200 Holendrów, resztę stanowili migranci innych nacji) zamieszkujących 302 domy. W 1880 roku mieszkało tu już 4000 osób, a w 1914 roku ponad 4600, wśród nich wielu Niemców, Walonów, Flamandów i Holendrów.

Kołem napędowym gospodarki tego niewielkiego obszaru była, jak już wspomniano kopalnia galmanu, którego wydobycie stało się bardzo opłacalne dzięki nowym metodom jego pozyskiwania odkrytym przez Jean-Jacques’a Dony’ego (1759-1819). Oprócz siły mięśni, do wydobywania galmanu używano kół wodnych, a później silników parowych. Główny szyb miał głębokość do 65 metrów. Wokół niego zbudowano hale płuczkowe, w których ruda galmanu była uwalniana od szlamu i oczyszczana. Zbudowano budynki administracyjne, budynki mieszkalne dla pracowników i linię kolejową do transportu urobku, a także szkoły, sklepy, szpital i bank. Mieszkańcy mieli do dyspozycji kredyty o niskich ratach, a ceny w porównaniu z sąsiednimi krajami były niższe przy znacznie wyższych zarobkach.

Moresnet słynęło z niskich podatków, które utrzymywały się na stałym poziomie oraz bezcłowym imporcie towarów z Belgii i Prus. Eksport natomiast był oclony. Gospodarka opierała się w dużej części na gorzelniach i przemycie (często przez kanał ściekowy). Produkowany tutaj alkohol, który  w normalnym przypadku był opodatkowany transportowano różnymi sposobami do Prus oraz Niderlandów. Alkoholowy sukces zawdzięczano temu, że mieszkańcy według prawa mogli pędzić alkohol dla swoich potrzeb. Produkowane ilości znacznie przewyższające spożycie były więc przemytniczymi kanałami transportowane po okolicy. Naliczono około 70 kawiarni i gospód, gdzie sprzedawano alkohol z Moresnet.  

Na terytorium Moresnet znajdowały się trzy, niewielkie stacje kolejowe – wszystkie międzynarodowe, na trasach: Aachen-Tongeren, z Liège do Niemiec oraz uruchomioną 7 grudnia 1870 roku linię kolejową Bleyberg-Welkenraedt (L 39) i 12 marca 1871 roku linię Moresnet-Kelmis (L 39A) dla transportu pasażerskiego i towarowego. Mieszkańcy żyli w trzech strefach czasowych: swojej własnej, pruskiej (godzina różnicy) i holenderskiej (20 minut różnicy).

Moresnet miejscem, gdzie swą przystań znaleźli użytkownicy języka Esperanto, stworzonego przez Ludwiga Zamenhofa. Na konferencji Światowej Federacji Esperanto, Moresnet został ogłoszony siedzibą ruchu, a kursy nauki języka były przepełnione i wszędzie można było usłyszeć tylko esperanto; karczmarze w mieście zajmowali się resztą i handlowali w nowym języku narodowym.

Początki ruchu esperanto w Moresnet związane były z lekarzem zatrudnionym przez kopalnię (według obowiązującego prawa francuskiego wszyscy zatrudnieni w kopalni musieli dysponować dostępem do darmowej opieki medycznej) niemieckim doktorem Wilhelmem Mollym (oprócz praktyki lekarskiej prowadził on także biuro podróży Kelmiser Verkehrs Anstalt) wspieranym przez francuskiego profesora Gustave Roya, który zauważył, że międzynarodowe towarzystwo pracujące w kopalni często nie jest ze sobą w stanie dogadać.

Plany stworzenia pierwszego na świecie państwa, gdzie oficjalnie posługiwałoby się esperanto jednak nie udały się (choć wymyślono już wtedy własny hymn oraz nazwę państwa Amikejo czyli miejsce przyjaźni) i entuzjaści tego języka musieli nadal spotykać się w swojej kawiarni Esperanta Gasttablo.

Dzieje Moresnet bezsprzecznie związane są z osobą Arnauld de Lassaulx, burmistrza La Calamite (Kelmis) od 1802 do 1859 roku, dzięki którego działaniom Moresnet stał się tym czym miał się stać. Na ten niewielki skrawek ziemi chrapkę miały w szczególności Prusy, które tak jak w 1900 roku, posuwały się nawet do tego, że odcinały dostawy prądu lub przerywały połączenia telefoniczno-telegraficzne. Niemcy ostatecznie okupywały Moresnet dwa razy, w czasie I wojnie światowej (1914-1918) i II wojnie światowej (1940-1944).

Kopalnia otaczała mieszkańców tej niewielkiej enklawy opieką, zapewniając oprócz ochrony zdrowia, także dostęp do wielu aktywności kulturowych. Powstały chóry śpiewacze i zespoły górnicze, nie mniej niż siedem klubów strzeleckich, klub wędkarski i różne kluby karnawałowe. Zagęszczenie pubów i barów było ogromne. Aby nic nie spłonęło podczas imprez w neutralnym Moresnet, ochotnicza straż pożarna kopalni Vieille Montagne była w gotowości. W nagłych wypadkach wsparcia udzielali także dzielni strażacy z pruskiego Moresnet. Gdy było to konieczne interweniowała albo żandarmeria belgijska albo pruska policja.

Mieszkańców Moresnet nazywano neutralnymi, mieli oni bowiem status bezpaństwowców, a tym samym pozbawieni byli prawa wyborczego oraz początkowo zwolniono ich z poboru do wojska – później, mężczyźni, którzy ukończyli 20 roku życia musieli odsłużyć czas poboru w armii belgijskiej lub pruskiej. 

Źródło bogactwa Moresnet czyli kopalnia zakończyła swoja działalność w w 1895 roku. Dwa lata później mieszkańcy obszaru neutralnego Moresnet złożyli petycję o przyłączenie do Belgii. Próby pobudzenia wyludniającego się Moresnet polegały na stworzeniu w tym miejscu kasyna, co nastąpiło w 1903 roku. Wobec zdecydowanego sprzeciwu cesarza niemieckiego Wilhelma II, który zagroził podziałem Moresnet lub oddaniem go Belgii, zrezygnowano z tej próby.

W czasie I wojny światowej teren ten został zajęty przez siły cesarstwa niemieckiego. Belgia przejęła zwierzchnictwo nad tym obszarem w 1920 roku w wyniku traktatu wersalskiego. Neutralne Moresnet stało się niemieckojęzyczną gminą Kelmis 10 stycznia 1920 roku.

Copyright ©http://empiresilesia.pl

Rulez260

• E-mail
|
• Więcej postów(479)