Od początku XVI wieku monety w Polsce w szybkim tempie ewoluowały. Ze średniowiecznego grosza na którym znajdowały się nieumiejętnie wykonane rysunki i mało czytelne zamazane litery gotyckie, monety przeistoczyły się w małe dzieła sztuki.
W tamtym czasie dotąd używany grosz nie spełniał już swojej roli, będąc zbyt małym, by móc się nim wygodnie posługiwać. Do 1565 roku podstawową jednostka wagową była marka, czyli grzywna, a potem funt handlowy. Do obiegu wkroczyła wtedy nowa jednostka monetarna, która nazwano: złotym. W tym okresie, który później nazwano złotowym, pojawiła się ogromna różnorodność wybijanych monet. Oprócz koronnych, swoje oddzielne monety wybijała także Litwa oraz miasta Prus Królewskich: Gdańsk, Toruń oraz Elbląg.
16 lutego 1528 roku został zrealizowany plan zmiany systemu monometalicznego w bimetaliczny, poprzez wprowadzenie złotej monety: dukata. Powodem zmiany było to, że na terenie Korony, używano wielu rodzajów monet, nie tylko polskich. Monety te mając taki sam nominał miały różną zawartość kruszcu i ciężar. Na dodatek w wyniku inkorporacji Prus do szedł problem całkowicie inne systemu pieniężnego. Potrzebna więc była reforma stabilizująca sytuację, której podwaliny teoretyczne wprowadził m.in Mikołaj Kopernik (już w 1517 roku stworzył on pierwszą wersję traktatu monetarnego, a w 1519 roku na sejmiku ziem pruskich zaproponował reformę monetarną). W 1522 roku Kopernik na zjeździ stanów Prus Królewskich ogłosił traktat: O szacunku do monet. Zaowocował on w 1526 roku uchwaleniem przez sejm wprowadzenia jednakowej monety w Prusach i Koronie. Pare miesięcy później, król Zygmunt I Stary ustalił trzy rodzaje monet:
- denary,
- ternary,
- grosze.
W 1528 roku Kopernik zakończył redakcje swojego dzieła: Monetae cudendae ratio (Sposób bicia monet). W pracy tej Kopernik sformułował prawo o wypieraniu lepszej monety przez gorszą, a także zwracał uwagę na związki między podażą a inflacją. Wprowadzony w 1528 roku dukat był odpowiednikiem na rynku monetarnym – złotego, który pełnił rolę jednostki teoretycznej, obrachunkowej równej 30 groszom, przy czym jeden grosz miał wartość 0,77 gram srebra. W latach 1564-1565 zaczęto bić talary (wzorem innych krajów europejskich), których wartość ustalono na 30 groszy. Dla odróżnienia dukatów od talarów zaczęto te pierwsze nazywać czerwonymi złotymi, bądź po prostu czerwońcami.Obie monety zachowały przez lata prawie niezmienną wartość kruszcową, stając się podstawowymi monetami w handlu europejskim. W praktyce jednak, zmienna stosunek wartości cen srebra i złota, sprawiła że cena dukata była większa od ceny talara.
Przykładowe monety okresu złotowego:
- Dukat koronny Zygmunta I Starego z 1529 roku.
Na awersie znajduje się popiersie króla, a pod nim data 1529. W otoku legenda głosi: Zygmunt I, król Polski.Na rewersie czteropolowa tarcza z herbami (orzeł polski, pogoń litewska – na górnym poziomie, lew ruski i lew Prus Książęcych – na dolnym). Na nich zaś znajduje się mała tarczka, a nad nią korona. Treść legendy, brzmi: sprawiedliwy jako palma zakwitnie. Dukat ten jest uznawany, za pierwszą polską złotą monetę obiegową (Korona do czasu wyemitowania dukata, była jedynym europejskim i chrześcijańskim państwem nieposiadającym złotej monety).
- Grosz gdański Zygmunta I Starego z 1538 roku.
Na awersie znajduje się popiersie króla w prawym profilu. W otoku legenda: Zygmunt I, król polski, pan całych Prus. W porównaniu do dukata z 1529 roku możemy zauważyć starzejącego się władcę, który w momencie wybicia monety liczył sobie 72 lata. Na rewersie znalazł się herb Gdańska, nad nim znak menniczy, a w otoku legenda: grosz miasta gdańska, 1538.
- Dukat złotostocki Karola I, księcia na Ziębicach z 1522 roku.
(Moneta po lewej stronie)
Awers przedstawia herb księstwa ziębickiego, w otoku legenda: Karol, z bożej łaski książę ziębicki. Rewers ukazuje świętego Krzysztofa będącego patronem najwydatniejszej kopalni złota. Dukat te wybijany był w otwartej w 1507 roki mennicy w Złotym Stoku, ze złota wydobywanego w pobliskiej kopalni.
- Czworak litewski Zygmunta II Augusta z 1566 roku.
Na awersie popiersie króla, w otoku legenda: Zygmunt August, z bożej łaski król polski, wielki książę litewski. Na rewersie tarcze herbowe przedstawiające pogoń litewską i kolumny jagiellońskie nad mitrą wielkoksiążęcą. Pod nimi umieszczono rzymską czwórkę, oznaczającą wartość monety – 4 grosze. W otoku legenda: 1566 moneta Wielkiego Księstwa Litewskiego. Moneta ta wybijana była w latach 1565-1569 w mennicy wileńskiej. Po zakazie jej produkcji znikła bardzo szybko z ziem koronnych, gdyż była wywożona do Europy zachodniej, najczęściej do Holandii, gdzie otrzymała obiegową nazwę: brodacz.
- Półkopek litewski Zygmunta Augusta z 1564 roku.
Na awersie pod monogramem królewskim trzy rzymskie: X, oznaczające wartość wynoszącą 30 groszy litewskich. Na rewersie pod mitrą wielkoksiążęcą znajduje się sześciopolowa tarcza, a na niej: orzeł polski, pogoń litewska, wąż Sforzów, archanioł Michał kijowski, niedźwiadek żmudzki i krzyż wołyński. Moneta ta jest doskonałym przykładem monety renesansowej. Popularnie zwano ja talarem litewskim, nie posiada napisów, legendę zaś zastąpiono wieńcem.
- Talar gdański Zygmunta Augusta z 1567 roku.
Na awersie postać króla w koronie i zbroi z berłem i mieczem, w otoku legenda: Zygmunt August, z bożej łaski król polski, wielki książę litewski. Na rewersie herb Gdańska i data. W otoku legenda: Moneta nowa miasta Gdańska. Były to pierwsze polskie talary, monety grube i ciężkie o wartości 33 groszy.
- Talar z oblężenia Gdańska z 1577 roku.
Na awersie herb Gdańska, w otoku legenda: Moneta nowa miasta Gdańska. Na rewersie postać Jezusa z krzyżem w ręku. Na otoku legenda: Broń nas Chryste Zbawicielu. Moneta produkowana przez mennicę gdańską w czasie dziesięciomiesięcznego oblężenia przez armię Stefana Batorego do opłacenia najemników broniących miasta.
Copyright ©http://empiresilesia.pl
