Eksperymenty myślowe #4: Dylemat wagonika

Dylemat wagonika, zwany także dylematem zwrotnicy to jeden z kluczowych eksperymentów myślowych w etyce, który bada granice moralności, bo jaka jest różnica między pozwoleniem na śmierć, a zabiciem; co jest ważniejsze: samo działanie czy jego skutek.

Autor – Za autora dylematu uznaje się brytyjską filozofkę Philippe Foot (1920-2010), która szukała odpowiedzi na transcendentne pytania o podstawy moralności i etyki.

Co – Dylemat wagonika

O co chodzi

Podstawowe założenie dylematu, wymyślone przez Foot brzmi:

Wagonik kolejki wyrwał się spod kontroli i pędzi w dół po torach. Na jego drodze znajduje się pięciu ludzi przywiązanych do torów przez szalonego filozofa. Ale możesz przestawić zwrotnicę i w ten sposób skierować wagonik na drugi tor, do którego przywiązany jest jeden człowiek. Co powinieneś zrobić?

Eksperyment myślowy

W głównym założeniu poszukiwaniu odpowiedzi o istotę moralności, w kontekście różnic pomiędzy odwrotnymi systemami jej pojmowania:

absolutystyczny, deontologiczny –zakłada, że szczególne wartości danego czynu, nie są zależne od okoliczności oraz późniejszych skutków,
utylitarystyczny, konsekwencjonalistyczny – zakłada, że wartości poszczególnych czynów nie są zależne od następstw danego czynu i okoliczności w jakich nastąpił.

Wynik

Psycholodzy z Uniwersytetu Stanowego Michigan przeprowadzili na 147 badanych bardzo autentyczny eksperyment w wirtualnej rzeczywistości, w czasie którego aż 133 (90,5%) decydowało się na przestawienie zwrotnicy, w ten sposób, by wagon uderzył w samotnego człowieka. Jedynie 14 osób poświeciłoby grupę, 11 nie decydowało się na ingerencję poprzez pociągniecie wajchy i skierowanie wagonika na samotnego człowieka , a 3 osoby przestawiły, jednak po namyśle powróciło do poprzedniego ustawienia. Carlos David Navarret, szef grupy badawczej stwierdził: Sądzę, że ludzie mają wrodzoną awersję do krzywdzenia innych, którą trzeba czymś znieść, usprawiedliwić. Da się to zrobić za pomocą racjonalizacji – np. myśląc o ocalonych osobach. Dla niektórych wzrost lęku może być jednak tak silny, że nie mogą podjąć utylitarnego wyboru dla mniejszego zła.

Takie postępowanie potwierdzają wcześniejsze badania. Ludzie są bardziej skłonni do wybierania „mniejszego zła”.

Implikacje

Dylematem tym zajmowało się całe grono badaczy z Judith Jarvis Thomson, Peterem Ungerem oraz Frances Kamm na czele, którzy opracowali rożne wersje dylematu:

Speleolodzy (autor: Philippa Foot)

Sześciu speleologów zostało uwięzionych w nadmorskiej jaskini przez zawał skalny. Pozostała niewielka szczelina, przez którą mogą się wydostać. Pierwszy wychodzi Duży Jack. Niestety utknął w szczelinie. Nie ma innej drogi wyjścia. Nadchodzi fala przypływu i wszyscy oprócz Dużego Jacka, którego głowa wystaje ponad poziom przypływu utoną. W plecaku znajdujesz laskę dynamitu. To za mało, by rozsadzić skały, ale wystarczy, by zabijając Dużego Jacka oczyścić przejście i uratować siebie i czterech innych ludzi. Duży Jack wie o tym i błaga, by tego nie robić. Co powinieneś w tej sytuacji zrobić? A jeśli role by się odwróciły, to jakich byś argumentów użył, by przekonać swoich towarzyszy, by cię nie zabijali?

Człowiek na podwórku (autor: Peter Unger)

Rozpędzony wagonik pędzi w stronę przywiązanych pięciu osób. Możesz wytrącić go z biegu tylko w jeden sposób: zderzając z innym wagonikiem, w wyniku czego oba zostaną wykolejone. Ale stoczą się zboczem wzgórza prosto na podwórko, na którym śpi ktoś w hamaku. Z pewnością zostanie zabity. Co robisz?

Transplantacja (autor: Judith Jarvis Thomson)

Doskonały chirurg-transplantolog ma pięciu pacjentów. Każdy z tych pacjentów potrzebuje innego narządu i umrze, jeśli szybko go nie otrzyma. Ale nie ma żadnych dostępnych organów. Tak się jednak składa, że młody i zdrowy podróżnik przejeżdża przez miasto, w którym pracuje chirurg, i przychodzi do szpitala na rutynową kontrolę zdrowia. W jej trakcie chirurg orientuje się, że jego organy mogą uratować wszystkich pięciu umierających pacjentów. Co więcej okazuje się, że jeśli młody człowiek zniknie, nikt nie będzie podejrzewał doktora.

Tor z mijanką

Wagonik wyrwał się spod kontroli i pędzi w dół, gdzie do torów przywiązanych jest pięć osób. Tak jak w poprzednim przypadku, możesz skierować wagonik na boczny tor, na którym znajduje się grubas (mający wystarczającą masę ciała, by zatrzymać wagonik). Jednakże za grubasem drugi tor zakręca i łączy się z pierwszym tak, że wagonik powróci i będzie krążył w pętli. Więc samo przestawienie zwrotnicy nie ratuje przywiązanych. Przestawienie zwrotnicy skutkuje ich uratowaniem tylko dlatego, że ginie grubas. Co zrobisz?

Grubas na kładce (Judith Jarvis Thomson)

Wagonik wyrwał się spod kontroli i pędzi w dół. Jeśli nic go nie zatrzyma, zginie pięć osób. Jesteś na kładce nad torami i możesz zatrzymać go tylko zrzucając coś ciężkiego. Tak się składa, że obok jest bardzo gruby człowiek – jedynym sposobem na zatrzymanie wagonika jest zepchnięcie go z kładki na tory. Tylko zabijając go można uratować pięć osób. Czy powinieneś to zrobić?