Wyprawy wikingów na ziemie polskie – aspekty archeologiczne

Wojowniczy lud wikingów, przez 400 lat siał postrach i spustoszenie w Europie, niósł jednak ze sobą swoją kulturę wszędzie tam gdzie dotarł. To Normanowie zasiedlili Grenlandię, dopłynęli do Ameryki i stworzyli podwaliny Rusi, na dzieje Polski też mieli niebagatelny wpływ.

1. Wikingowie – kim byli?

            Półwysep Skandynawski leżący na północnych obszarach Europy zamieszkiwali Duńczycy, Norwegowie i Szwedzi. Ludy te miały podobny język i pismo, tak zwane runiczne.

Ciężkie warunki życia w przeludnionej, skalistej Skandynawii sprawiły, że pozbawieni ojcowizny lub wyjęci spod prawa podejmowali się ryzykownych, długotrwałych, często kilkuletnich wypraw które zazwyczaj przynosiły bogate łupy.  Wiking jest nazwą wyewoluowaną ze staro normańskiego słowa „Vikingr” oznaczającego morskiego rozbójnika, lub pirata[1]. Ma ono swój początek w skandynawskim określeniu, oznaczającym udanie się na zbrojną, zamorską wyprawę. Określenie to odnosi się do wszystkich mieszkańców Skandynawii (oprócz wikingów, którzy zasiedlili Wschód- tereny Rusi, których zwano Waregami) a więc Dani, Szwecji, Norwegii. Z racji pochodzenia zwani byli Normanami – ludźmi północy,  a okres ich najazdów przeszedł do historii jako czasy normańskiej furii.  W istocie byli zarówno walecznymi wojownikami jak i nieustraszonymi żeglarzami, odkrywcami i przedsiębiorczymi kupcami. Na kilka wieków zdominowali handel opasając szlakami handlowymi cały kontynent.

Okres tak zwanej „ normańskiej furii”  liczy sobie około 400 lat, od 790 czyli pierwszych najazdów Normanów na Europę (m.in. atak w 793r. na klasztor na wyspie Lindisfarne), do 1103 roku czyli zamordowania Magnusa Bosonogiego w czasie wyprawy na Islandię[2].

 2. Kultura wikingów.

Normanowie posługiwali się pismem runicznym złożonym z 24 liter[3]. Bogów czczono w drewnianych świątyniach, oddając hołd takim bóstwom jak Frei, Thor czy Odyn. Mieszkali oni w warownych osadach otoczonych palisadą. W środku znajdowały się domostwa wikingów zwane długimi domami, będącymi budynkami zbudowanymi z balii drzewa dębowego. Takie domy nie miały okien, aby chronić wnętrze przed zimnem, dach był stromy, a centralnym miejscem budynku było palenisko[4]. Ekspansja ich była możliwa głównie dzięki kunsztowi w nawigacji i wytrzymałym łodziom. Statki przeznaczone do dalekomorskich wypraw wojennych zwano drakkarami, a powolniejsze bardziej ładowne, przeznaczone do przewozu towarów knarrami[5]. Na szlakach swoich wędrówek Normanowie zakładali liczne grody i osady.

3. Wikingowie w Polsce.

Wikingowie podbili lub zasiedlili część Anglii, Normandię, Islandię, założyli osadę w Nowogrodzie nad rzeką Wołchow[6], dotarli nawet do morza Kaspijskiego. Przy tak ogromnej ekspansji kwestią czasu było kiedy zawitają na ziemie polskie, głównie na Pomorze. Według badań i odkryć przyjmuje się że obszar ten przez Słowian zasiedlony został w VI wieku[7]. W drugiej połowie X wieku Pomorze zostało wchłonięte przez państwo Mieszka 1[8]. Dzięki odkryciu cmentarzyska wojowników normańskich w Łubowie koło Legnicy można wywnioskować że w wojsku Mieszka jak i jego następców służyli wikińscy najemnicy, co potwierdzają odkryte w Ostrowie Lednickim fragmenty złotej ozdoby skandynawskiej czy żelazny hełm wydobyty z dna jeziora Orchowo[9]. Służyli oni jako zwykli najemni wojownicy, dowódcy, doradcy, dzięki znakomitej zręczności w walce i odwadze byli ceniony sprzymierzeńcem pierwszych Piastów walce z Niemcami czy słowiańskimi przeciwnikami. Wielu osiadło tu na stałe dając początek rodom szlacheckim. Osadnictwo wikingów na Pomorzu wiąże się  z zakładaniem emporii, czyli warownych osad dających schronienie wędrowcom i kupcom, oraz portów. Dobrym przykładem są osady Truso, odkryta w miejscowości Janów Pomorski niedaleko Elbląga, czy Jomsborg- dzisiejszy Wolin[10].

Osadę w Truso odkrył w 1982 roku doktor archeolog Marek Jagodziński. Osada znajduje się w Janowie Pomorskim nad jeziorem Druzno. Pierwsze informacje o grodzie i porcie pochodzą z około 890 roku z wyprawy Wulfstana, żeglarza anglosaskiego, mającego na polecenie angielskiego XI-wiecznego króla Alfreda Wielkiego uzupełnić wiadomości geograficzne znajdujące się w „Dziejach powszechnych” rzymskiego historyka Orosiusa[11]. Dzięki staraniom doktora Jagodzińskiego realizującego projekt poszukiwania stanowisk archeologicznych na terenie Polski pod nazwą AZP, czyli archeologiczne zdjęcie Polski, odkryto pozostałości grodu portowego o powierzchni ponad 10 hektarów z  VIII wieku. Osada ta przypomina osady ze wschodniej Skandynawii i Gotlandii.[12]. Jak dowiodły badania topograficzne znajdowała się ona u ujścia rzeczki w zatoce lub na cyplu jeziora Druzno. Była ona podzielona prawdopodobnie na część portowo – handlową i część mieszkalną[13]. Znajdowały się tam składy przy porcie, targowisko oraz drewniane domy stojące w rzędach, ulice wyścielone były balami drzewa, a osadę otaczał ziemno – drewniany wał[14]. Liczne ślady świadczą też o dobrze rozwiniętym rzemiośle, na które składają się zakłady kowalskie, złotnicze, bursztyniarskie[15]. Dotychczas odkryto dwa naturalne baseny portowe, ale prawdopodobnie było ich więcej. Na terenie osady znaleziono liczne ślady osadnictwa normańskiego jak na przykład liczne monety skandynawskie, wyroby z bursztynu czy szczątki łodzi[16]. Jednym z najważniejszych odkryć było znalezienie w 2002 roku kompasu w kształcie dysku o średnicy 8 cm, wykonanego z rogu jelenia, na którym namalowano linie równonocy i przesilenia letniego, a po środku ustawiano stożek który rzucał cień, którego linia porównana do północy, np. gwiazdy Polarnej pomagała ustalić położenie łodzi. Jest to dopiero drugie znalezisko takiego typu na świecie, pierwszym znalezionym wcześniej był drewniany kompas z Grenlandii.[17]  Miasto upadło około XI wieku. Dzięki odkryciom archeologicznym możemy domniemywać że przyczyną jego upadku była agresja ze strony sąsiadów lub piratów (ślady wskazują na wikingów) żądnych zdobycia bogactw osady[18] oraz wzrost znaczenia gospodarczego powstałego na wschód od Truso państwa Piastów, do którego należało silne miasto Gdańsk, które prawdopodobnie przejęło rolę Truso.

Badania archeologiczne na terenie osady Truso:

–         powierzchniowe w 1982 roku pod kierownictwem doc. M. Jagodzińskiego

–         rozpoznawczo-ratownicze z 1982 również prowadzone przez doc. M. Jagodzińskiego

–         wykopaliskowe 1983-1991 tak jak poprzednie prowadzone przez doc. M. Jagodzińskiego.

Jednym z największych grodów na wybrzeżu Bałtyku był Jómsborg. Na wyspie u ujścia Odry prace wykopaliskowe ukazały resztki nadbrzeżnego miasta przypominające osady wikińskie. Było to drewniane miasto obwarowane wałem i palisadą.[19]. Swą nazwę wzięło od skandynawskich sag, a jego mieszkańców nazywano Jomswikingami. Wzmianki o nim można znaleźć w sagach wikińskich. Miasto to utrzymywało rozległe kontakty handlowe, w roku 968 zmarł tu król Danii Harald Sinozęby legendarny założyciel miasta, wygnany z kraju przez syna. W X wieku mieszkało tu około 2 tysięcy osób. Znaleziono tam wyroby pochodzenia skandynawskiego, oręż, bursztyn, wyroby z kła morsa.[20]. Niestety nie można stwierdzić czy zamieszkiwali oni gród w większej grupie na stałe. Dla Normanów najważniejsze było to że leżały one u ujść wielkich rzek: Odry i Wisły, dzięki którym przez Dunaj- główną arterię komunikacyjną[21] dawały dostęp do Cesarstwa Bizantyjskiego.

Na terenie Polski pojawiają się również ślady występowania Rusów[22] i Waregów jak na przykład cmentarzysko w Lutomiersku, w którym znajdują się nietypowe wielkie groby z kamiennym brukiem, prawdopodobnie najemników wareskich[23] służących w drużynie księcia Mieszka 1 i Bolesława Chrobrego. Ślady wikińskich militariów, takich jak topory, miecze znaleziono m.in. w Blichowie, Turowie i Płocku. W miejscowości Kałdus koło Chełmna w kompleksie osadniczym pochodzącym z wczesnego średniowiecza znaleziono charakterystyczne skandynawskie odważniki wykonane z brązu i ołowiu. Z kolei w Ciepłem koło Gniewu archeolodzy odkryli wiele grobów najbogatszych elit kobiet i mężczyzn w trumnach z obiciami z metalu. W mogiłach znaleziono kolię ze złotymi zawieszkami, paciorki z kryształu górskiego, miecz, włócznię, małą wagę z odważnikami, ostrogę i strzemieniem należącymi do konia prawdopodobnie jakiegoś skandynawskiego kupca – wojownika. Skandynawską broń odkryto również na Wielkopolsce, w Luboniu i Łubowie. W Dziekanowicach niedaleko Ostrowa Lednickiego wśród kilku tysięcy grobów Słowian odkryto dwa utrzymane w obrządku północnoeuropejskim. O koligacjach z wikingami, względnie Skandynawami, świadczy również fakt wydania za mąż córki Mieszka 1 Świętosławy za króla szwedzkiego Eryka Zwycięskiego, a po jego śmierci za króla duńskiego Svena Widłobrodego[24]. Świętosława nazywana była popularnie matką królów.

Na terenie Polski odkryta bardzo dużo pozostałości po wikingach. Świadczą o nich sagi[25] i znaleziska materialne. Odnajdywano monety, spinki, wyroby z bursztynu, wagi, odważniki, szczątki łodzi, broń. Wszystkie te znaleziska świadczą o zakrojonej na szeroką skalę wymianie handlowej obejmującej pas przybrzeżny Bałtyku między takimi miejscami jak:

– Hedeby

– Rugia

-Wolin

-Truso

-Ryga

-Stara Ładoga

-Nowogród[26].

4.    Podsumowanie

Wikingowie mieli dość duży wpływ na raczkujące państwo polskie. Zakładali faktorie i osady handlowe, wprowadzili na Pomorzu obrządek szkieletowego grzebania zwłok. Na terenie Polski osiedlały się jednak tylko niewielkie grupy wikingów, ale ze względu na swoją zamożność mogły pełnić raczej wysokie funkcje w administracji. Udział najemników wikińskich miał zapewne wielki wpływ na sukcesy militarne pierwszych władców polskich. Wikingowie współtworzyli zalążek drużyny piastowskiej. Duży wpływ na wytwórstwo i zdobnictwo polskie miały też ich skandynawskie odpowiedniki, które przywieźli normańscy osadnicy

5. Bibliografia

Batey C., Page R.I., Clarke H., Price N.S.,  Wielkie kultury świata – Wikingowie, bmw 1998.

Chrzanowski W., Słowianie i Wikingowie, Kraków 2007.

Filipiak W., Wolin, w: U źródeł Polski do roku 1038, Warszawa 2002.

Górecki J., Lednica 2000, „Archeologia żywa”, nr 3 1998.

Jasienica P., Polska Piastów, Warszawa 1998

Kurantowska Z., Cmentarzysko w Lutomiersku, w: U źródeł Polski do roku 1038, Warszawa 2002.

Mowat F., Wyprawy wikingów, Katowice 2008.

Nitman K.J., Dzieje powszechne ilustrowane II. Czasy średniowieczne, część druga, Wiedeń brw.

Piskorski J., Pomorze plemienne, Poznań- Szczecin 2002.

Szelągowski A., Historia starożytna, Warszawa 1918.

Strony internetowe:

http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=3981888.

Jagodziński M., Truso,  www.pradzieje.pl/Artykuly-pradziejowe/Truso-6.html.

Markert A., http://www.pradzieje.pl/Archeologia/Archeolodzy-odtwarzaja-plan-sredniowiecznego-Truso.html.

Markert A., Truso- zaginiona kolonia, http://www.sprawynauki.waw.pl/?section=article&art_id=1457.

Rulez260

• E-mail
|
• Więcej postów(477)