Arabski uczony, żyjący w średniowieczu, stworzył szereg projektów niesamowitych urządzeń automatycznych. Wiele z nich sam skonstruował, a inne opisał tak znakomicie, że współcześni naukowcy tworzą ich repliki. Historycy badający jego zapiski stwierdzili, że zbudował on jako pierwszy projekt funkcjonalnego robota.
Życie tego średniowiecznego muzułmańskiego wynalazcy, podobnie jak dzieje wielu jemu podobnych, owiane jest nimbem tajemnicy. Pewne jest, że żył w XII wieku i był arabskim matematykiem, zegarmistrzem oraz wynalazcą, pracującym na terenach dzisiejszej Turcji. Stworzył epokowe, inspirujące do dziś dzieło: Kitab fi ma’rifat al-hiyalal-handasiyya, czyli Księga wiedzy o przemyślnych urządzeniach mechanicznych, które arabski uczony napisał w 1206 roku.
Kopie traktatu, można dziś znaleźć w jednej z bibliotek Stambułu. Książka ta, składająca się z sześciu rozdziałów, zawiera około pięćdziesięciu, szczegółowych projektów automatów i urządzeń mechanicznych opisanych na 174 szkicach i instrukcjach. Uznaje się go za wynalazcę wału korbowego, dziś powszechnie używanego, choćby w silnikach spalinowych. A także zamka szyfrowego, maszyny do nawadniania pół, automatycznie otwieranych drzwi, czy przyrządu serwującego napoje.
Jego manuskrypt zawiera również obszerne informacje o zastosowaniu tłoków czy zaworów. Większość opisanych przez al Jazariego wynalazków opiera się na zasadzie przepływu wody bądź przeciwwagi ciężarków. A inspiracje czerpał z dzieł starożytnego wynalazcy Herona z Aleksandrii.
Do najważniejszych dzieł arabskiego konstruktora zalicza się projekt sześciometrowego Zegara Słonia, automatu liczącego czas. Cały geniusz wynalazku polega na zastosowaniu prostych praw fizyki. W brzuchu słonia znajduje się pojemnik z wodą po której pływa dziurawa misa połączona sznurkiem ze siedzącym na grzbiecie słonia człowiekiem. Tonąc misa wprawia w ruch owego skrybę, który pokazuje minuty. Po półgodzinie mechanizm porusza małą piłeczkę, która spada do paszczy smoka, znajdującego się nad jeźdźcem, ta się obniża, jednocześnie uruchamiając tarczę godzinową. Gdy piłka wylatuje z paszczy smoka, porusza człowieka siedzącego na grzbiecie i cały misternie skonstruowany proces zaczyna się od początku.
Innym niesamowitym wynalazkiem al. Jazirego, jest podobny w działaniu do Zegara Słonia, Zegar Zamkowy, którego rekonstrukcję możemy zobaczyć w Dubaju. Uznawany jest on za jeden z pierwszych na świecie programowalnych komputerów. Zasada działania tego skompilowanego urządzenia, jest w gruncie rzeczy prosta i oczywista. Na szczycie znajduje się obrotowe koło, podzielone na dwanaście znaków zodiaku. Wyrzeźbiony księżyc przesuwa się wokół przedniej ściany otwierając drzwi oznaczające godziny. Co pół godziny umieszczone po bokach ptaki wypuszczają kule do waz, a co godzinę pięciu muzyków gra na instrumentach. Wszystkim tym steruje niezwykle pomysłowa aparatura. Woda umieszczona w podłużnej rurze spływa pod wpływem grawitacji na dół wraz ze znajdującym się tam pływakiem. Jest on połączony linką z tarczą ze znakami zodiaku i wózkiem, do którego z kolei przymocowany jest księżyc. Woda spływa do zbiornika, które napędza koło wodne połączone wałem poruszającym muzykami. Co ciekawe, cały mechanizm jest niezwykle dokładny i z niezwykłe precyzyjnie pokazuje czas. Można go była zaprogramować, w zależności od długości dnia.
Wiele ze swoich wynalazków Arab nie tylko opisał, ale i sam skonstruował. Stworzył programowalną maszynę perkusyjną, która wygrywała melodie, przed zafascynowanymi słuchaczami na arabskich dworach możnych. Miała kształt łodzi, pływającej po wodzie. Ciecz zasysana pompą ciśnieniową napędzała drewniany bęben, który za pomocą krzywków uderzających o dźwignie wprowadzał w ruch czterech muzyków – roboty i odgrywał określone dźwięki perkusyjne. Uznano go za pierwszy na świecie przykład robotyki humanoidalnej.
Skonstruował także automat do mycia rąk. Gdy przestawała w nim lecieć woda po umyciu, zintegrowana z urządzeniem figura podawała korzystającemu z niej ręcznik.
Projekty al Jazariego fascynują kolejne pokolenia. Niewykluczone, że sam Leonardo da Vinci czerpał z jego wiedzy. O jego automatach wykłada się na uczelniach, omawiając je jako pierwsze roboty humanoidalne.
Bibliografia:
Fulmański Piotr, Wstęp do informatyki, Łódź 2010.
http://muslimheritage.com/article/al-jazari-mechanical-genius
Nadarajan Gunalan, Islamic Automation: A Reading of Al-Jazari’s The Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices (1206), [w:] MediaArtHistories, red.: Oliver Grau, MIT Press 2007.
Copyright ©http://empiresilesia.pl
