Dziwne konflikty – Wojny dorszowe

Od XVI wieku rybacy z kontynentu wpływali na wody w pobliżu Islandii, gdzie istniały łowiska pełne ryb. Nieliczni islandzcy rybacy nie sprzeciwiali się temu. Wiele zmieniło się jednak po II wojnie światowej, kiedy flota rybacka Islandii znacznie się rozrosła, a po latach na wody przybrzeżne z powrotem przybyli rybacy z Wielkiej Brytanii, Niemiec i innych krajów europejskich.

TŁO

Cała historia wojen dorszowych dotyczyła konfliktu interesów o wody terytorialne Islandii. Pojęcie wód terytorialnych pojawiło się po raz pierwszy w 1631 roku, kiedy to król duński Christian IV wprowadził najpierw strefę wód terytorialnych o zasięgu 32 mil morskich, a następnie zmniejszył ją do 16 mil morskich. Strefa ta nie była jednak przestrzegana. W połowie XIX wieku Islandię otaczała 4 – milowa strefa, co jednak było nie wystarczające wobec działalności statków rybackich obcych krajów i groziło załamaniem gospodarki tej niewielkiej wysepki, która coraz bardziej opierała się na rybołówstwie. Dodatkowo umowa między Danią a Wielką Brytanią z 1901 roku zmniejszała strefę oficjalnych wód przybrzeżnych do zaledwie 3 mil morskich.

W 1948 roku Islandia z powrotem przywróciła 4-milowa strefę, zamykając jednocześnie wszystkie fiordy oraz zatoki dla zagranicznych trawlerów, co wywołało protesty Wielkiej Brytanii. Coraz nowocześniejsze trawlery przetrzebiły łowiska wokół wyspy tak bardzo, że połowy dorszy w latach 1949 – 1952 zmniejszyły się o 32 %, a fląder nawet o 47 %.

W międzyczasie władze Islandii apelowały do ONZ o rozpatrzenie sprawy nielegalnych jej zdaniem połowów wokół wybrzeży wyspy i wprowadzenia takiej samej dla wszystkich krajów strefy wód przybrzeżnych o szerokości 12 mil morskich. Miało to służyć temu, żeby jedynie kutry islandzkich rybaków mogły poławiać dozwolone kwoty połowowe. Rząd Islandii jednak nie czekał na ostateczną decyzję w tej sprawie i 1 września 1958 roku rozszerzył swoje wody terytorialne do 12 mil morskich. Większość państw zaakceptowała decyzję niewielkiego państwa, poza Anglią.

I WOJNA DORSZOWA

*Coventry City* oraz *ICGV Albert* w pobliży zachodnich fiordów.

Brytyjska admiralicja postanowiła chronić swych rybaków i ich kutry, które nadał łowiła w strefie wód przybrzeżnych ogłoszonych przez Islandię. Konflikt trwał do 11 marca 1961 roku, kiedy to władze brytyjskie zaakceptowały roszczenia islandzkie. Ze swej strony Islandia zgodziła się na trzyletni okres przejściowy i zezwolenie na łowienie ryb przez brytyjskie trawlery w odległości 6 mil od brzegu.

W czasie I wojny dorszowej (Cod War) angielskie statki rybackie osłaniały w sumie 73 brytyjskie niszczyciele, fregaty i stawiacze min, zbiornikowce, a także lotnictwo morskie. Po stronie islandzkiej w konflikcie wzięło udział 120 osób służących w Straży Wybrzeża na 6 patrolowcach.

II WOJNA DORSZOWA

W 1965 r. Islandczycy złowili 760 tys. ton śledzi, a pięć lat później już jedynie 51 tys. ton, co w znaczny sposób uderzało w gospodarkę kraju opartego na rybołówstwie. Dalszy spadek połowów groził poważnym kryzysem gospodarczym. W 12-milowej strefie wód terytorialnych islandzkie trawlery łowiły jedynie 51% ryb, reszta trafiała do sieci kutrów innych państw, szczególnie Wielkiej Brytanii. W 1972 roku rząd Islandii poszerzył terytorium wód przybrzeżnych do strefy sięgającej 50 mil morskich, co wywołało natychmiastową reakcję rządów Wielkiej Brytanii i Republiki Federalnej Niemiec.

Trawlery niemieckie i angielskie (ponad 70 jednostek) nadal łowiły w poszerzonej strefie, co doprowadziło do tego, że pięć nieuzbrojonych patrolowców islandzkiej Straży Wybrzeża, wykorzystując specjalny przecinak, przecinało sieci, co powodowało nie tylko utratę połowu, ale także drogich sieci.

Głównym zadaniem islandzkiej straży przybrzeżnej, w trakcie drugiej i trzeciej wojny dorszowej, było przecinanie sieci rybackich.

Wielka Brytania skierowała do ochrony swoich rybaków niszczyciel, 30 fregat i kilkanaście innych jednostek. Cały świat obserwował zmagania niewielkiej wyspy wobec potęgi morskiej Anglii, co zmusiło dowództwo brytyjskie do zaniechania przemocy. Według niektórych źródeł w czasie działań na pełnym morzu śmierć poniósł islandzki mechanik.

II wojna dorszowa zakończyła się jesienią 1973 roku. Anglicy uznali prawa Islandii i jedynie niemieccy rybacy narażając się na rekwizycje, nadal łowili w strefie przybrzeżnej.

Takim przecinakiem, wynalezionym przez Pétura Sigurðssona, dowódcę islandzkiej Straży Wybrzeża, przecinano sieci brytyjskich kutrów rybackich.

III WOJNA DORSZOWA

15 października 1975 roku Islandia, wzorem kilku innych państw rozszerzyła granice wód terytorialnych do 200 mil morskich od brzegów. Niemcy, Belgowie i parę innych nacji uznało je, pod warunkiem kilkuletnich zezwoleń na połowy, natomiast Wielka Brytania zdecydowanie sprzeciwiła się nowej granicy.

Rząd islandzki odwołał swojego ambasadora z Anglii i zerwał z tym krajem wszelkie stosunki dyplomatyczne. Na wodzie kontynuowano działania, jakie miały miejsce w czasie II wojny dorszowej. Doszło także do sporadycznej wymiany ognia między oboma stronami oraz kilku prób taranowania. Ostatecznie niemal wszystkie statki islandzkiej Straży Wybrzeża została mniej lub bardziej uszkodzone. Ze strony brytyjskiej uszkodzeń doznało co najmniej 15 fregat. Jeden członek załogi trawlera rybackiego został ranny.

Islandia szukając wyjścia z sytuacji zagroziła Stanom Zjednoczonym, które w Keflavíku nieopodal Reykjaviku dzierżawiły ważną pod względem strategicznym bazę lotniczą, że zerwą kontrakt, co wywołało zaniepokojenie USA i przez to ich mediację w konflikcie. Groźba opuszczenia przez Islandię NATO, stawiało tą organizacje w złym świetle, przez co i jej przedstawiciele mediowali za zakończeniem wojny.

1 czerwca władze Islandii i Wielkiej Brytanii podpisały porozumienie, w myśl którego:

brytyjskie trawlery mogły nadal łowić w strefie 20 mil od wybrzeża (w niektórych rejonach granicę tę rozszerzono do 30 mil morskich),
rybacy brytyjscy zobowiązani zostali do przestrzegania na tych akwenach wszystkich zarządzeń władz islandzkich, zwłaszcza dotyczących stref i okresów oraz wymiarów ochronnych,
jednorazowo wolno było prowadzić połowy 29 trawlerom brytyjskim, z czego 24 w rejonach płytkowodnych zaś kolejnym w rejonach głębokowodnych (władze islandzkie dostarczyły szczegółowych map wyznaczających te obszary),
porozumienie miało być przedłużane co sześć miesięcy.

1 grudnia 1976 r. ostatni brytyjski trawler opuścił wody Islandii.