Benedykt Zientara

Artykuł poświęcony jednemu z największych polskich mediewistów, autorowi „Henryka Brodatego i jego czasów” oraz podręcznika akademickiego „Historia powszechna średniowiecza”.

Wstęp

Benedykt Zientara, uważany jest za jednego z największych współczesnych polskich historyków. Jego prace, a jest ich kilkaset[1], odznaczają się niezwykłą erudycją i zrozumieniem problemów opisywanych w jego tekstach..Liczne zostały wydane za granicą. Prowadził badania historii społecznej i gospodarczej Polski i Europy w średniowieczu. Był cenionym popularyzatorem wiedzy historycznej w kraju. Każdy bodaj student historii, miał do czynienia z jego – opus magnum – „Historią Powszechną Średniowiecza”[2]. Ten podręcznik akademicki doczekał się kilku wydań, i stanowi podstawę bazową do nauki i przede wszystkim zrozumienia tego okresu historycznego.

O znaczeniu dla polskiej historiografii – profesora Zientary, może świadczyć sukces konferencji naukowej, poświęconej jego osobie, w piętnastą rocznicę śmierci, a zorganizowanej przez Instytut Historii Uniwersytetu Warszawskiego i Towarzystwo Naukowe Historyków „Societas Vistulana”[3]. Materiały z konferencji, zostały zebrane w pozycji „Benedykt Zientara. Dorobek i miejsce w historiografii polskiej[4]” (Warszawa 2001).

Do najważniejszych prac Benedykta Zientary zaliczają się:

• Historia powszechna średniowiecza, Warszawa 2008
• Henryk Brodaty i jego czasy, wyd. 1, Warszawa 1975; wyd. 2, Warszawa 1997
• Z dziejów rzemiosła w Polsce,1957 (praca zbiorowa wraz z Mączak i Samsonowicz)
• Dzieje gospodarcze Polski do roku 1939, Warszawa1988
• Świt narodów europejskich: powstawanie świadomości narodowej na obszarze Europy pokarolińskiej, Warszawa 1985 (pośmiertnie wydana)
• Bolesław Wysoki. Tułacz, repatriant, malkontent, Warszawa 2008

Życiorys Benedykta Zientary

            Benedykt Zientara urodził się 16 czerwca 1928 roku w Ołtarzowie, w województwie mazowieckim. Był synem Stanisława, pracownika policji i Heleny z domu Bochenków[5]. Przed II wojną światową uczył się w Zegrzu. Pod koniec wojny kształcił się na tajnych kompletach w Ożarowie Mazowieckim. Już po wojnie w 1947 zdał maturę w Warszawie w liceum im. H. Kołłątaja. Następnie, w tym samym roku, rozpoczął studia historyczne na Uniwersytecie Warszawskim, który ukończył w 1950 roku, by w 1954 roku obronić pracę doktorską (ówcześnie zwała się ona pracą kandydacką) pod tytułem „Dzieje małopolskiego hutnictwa żelaznego w XIV-XVII wieku” pod kierunkiem profesora Mariana Małowista. W 1961 roku habilitował się pracą „Kryzys agrarny w Marchii Wkrzańskiej w XIV wieku. Z badań nad strukturą rolnictwa krajów nadbałtyckich”, w 1971 roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a dziesięć lat później zwyczajnego[6].

Profesor Zientara w 1948 roku podjął pracę w Muzeum miasta stołecznego Warszawa oraz Instytucie Historii UW. W latach 1953- 1961 pracował w Instytucie Historii Państwowej Akademii Nauk[7]. W późniejszym okresie pełnił m.in. funkcję prodziekana Wydziału Historycznego UW i przewodniczącego Rady Naukowej IH tegoż uniwersytetu. Jego żoną była Maria Płaczkowska. Miał trzech synów: Piotra, Andrzeja i Wawrzyńca.

Profesor Benedykt Zientara zmarł 11 maja 1983 roku w Warszawie.

Zasięg badań Profesora Zientary

            Pasją profesora Zientary było średniowiecze oraz historia społeczno – gospodarcza. Zajmował się zagadnieniami kolonizacji, co z kolei poszerzyło jego zainteresowania w stronę problemu koegzystencji na pograniczu słowiańsko – niemieckim. Trzeba tutaj podkreślić, że prof.. Zientara zajmował się tymi problemami w sposób możliwie jak najbardziej obiektywny, bez uprzedzeń etnicznych. Owa bezstronność i doskonała znajomość dziejów średniowiecza pozwoliły mu napisać „Historię powszechną Średniowiecza”, następnie w połączenia z jego zainteresowaniem historią Niemiec, napisał książkę: „Henryk Brodaty i jego czasy” będącą bodaj najlepszym dziełem profesora. Ostatnim ważnym etapem badań profesora było zagadnienie tworzenia się narodów, czego efektem była wydana pośmiertnie książka: „Świt narodów europejskich: powstawanie świadomości narodowej na obszarze Europy pokarolińskiej”.

Historyk oprócz prac naukowych, zajmował się również popularyzacją wiedzy historycznej. Publikował liczne artykuły, poświęcone zagadnieniom średniowiecza w takich pismach jak „Mówią wieki”, warszawskiej „Kulturze” czy „Przeglądzie Historycznym”. Swoim autorytetem wspierał również państwo podziemne, m.in. publikacją dla jednego z podziemnych wydawnictw książki „Despotyzm i tradycje w dawnej historii Rosji” wydanej później, już w wolnej Polsce, jako „Dawna Rosja. Despotyzm i demokracja”[8].   

Najważniejsze prace Prof. Zientary

Przy opisie prac profesora Zientary, niezwykle pomocne było zestawienie dorobku uczonego przygotowane przez M. Barańskiego i J. Suchockiego[9]. Profesor Zientara, jako historyk wszechstronny, prowadził badania nad wieloma, odmiennymi dziedzinami historii, jak badania nad dawną historią Rosji, nad momentem powstania gospodarki kapitalistycznej oraz różnymi innymi zagadnieniami historii Rusi. Najważniejszą jednak pracą dotyczącą Rosji pióra Zientary była wydana początkowo w drugim obiegu praca „Despotyzm i tradycje demokratyczne w dawnej Rosji”, później wydana, jako „ Dawna Rosja. Despotyzm i demokracja”. Pozycja ta, wydana sumptem podziemnego wydawnictwa „Biblioteka wojennego obserwatora”, w okresie stanu wojennego, ukazywała Rosję przez pryzmat demokracji, jako przykłady podając republiki kupieckie: Psków i Nowogród Wielki. Praca prof. Zientary to synteza dziejów Rusi i Rosji od VI wieku po panowanie Katarzyny II, będąca znakomitym przykładem wykładu z historii Rosji[10], mogąca stać w jednym rzędzie z pracami prof. Ludwika Bazylowa.

Benedykt Zientara trwałe miejsce w historiografii polskiej zapewnił sobie, jako badacz dziejów gospodarczych średniowiecznej Polski i historii narodów w średniowiecznej Europie.

Zagadnienia społeczno – gospodarcze średniowiecza to problematyka, jakiej prof. Zientara poświęcał najwięcej uwagi. Początkowa zajmował się dziejami małopolskiego hutnictwa, co zaowocowało napisaniem pracy doktorskiej, po czym poszerzył swe zainteresowania o losy Pomorza Zachodniego, patrycjatu szczecińskiego i kryzysu agrarnego w Marchii Wkrzańskiej, co z kolei zaowocowało praca habilitacyjną. Naturalnym dalszym etapem zainteresowań profesora była sprawa kolonizacji niemieckiej na wyżej wspomnianym obszarze, co w końcu doprowadziło go do zagadnienia przemian społeczno – gospodarczych w XIII wieku. Doskonała znajomość tematu pozwoliła napisać wiele artykułów i książkę, która przyniosła Zientarze największe uznanie wśród mediewistów. Jego najlepszą książkę pod tytułem „Henryk Brodaty i jego czasy”[11]. Monografia ta będąca niejako pozycją biograficzną, po raz pierwszy wydana została w 1975 roku. Poświęcona jest historii Polski od połowy XII wieku do 1241, a głównym bohaterem jest książę ze śląskiej linii dynastii Piastów Henryk I Brodaty. Tytuł książki nawiązuje do monografii, jednego z ulubionych historyków Zientary – Stanisława Smolki i jego książki „Mieszko Stary i jego wiek” wydanej w 1881 roku Zientara przedstawia losy Henryka Brodatego na szerokim tle dziejów polskich i europejskich. W swojej monografii wykazał, że kolonizacja niemiecka dotarła na Śląsk jeszcze przed najazdem mongolskim w 1241; zwrócił też uwagę na rolę Henryka Brodatego przy sprowadzeniu Krzyżaków do Polski i obalił błędne przekonanie o panowaniu Konrada Mazowieckiego w Krakowie w latach 1229-1231. Zwraca się uwagę na znakomitą znajomość źródeł i literatury, pozycja ta opiera się na rzetelnej analizie faktów i doskonałym warsztacie historyka[12]. Innym ważnym aspektem tej monografii jest zagadnienie roli pojedynczego człowieka w dziejach, oraz hołdowane przez autora ukazywanie historii w skali makro.

Jak już wspominałem ostatnim wielkim aspektem badań prof. Benedykta Zientary było zagadnienie średniowiecznych narodów. Wyrastało ono z zainteresowań profesora gospodarką średniowiecza oraz granicy Słowiańszczyzny i Niemiec[13], a w pełni ukazało się po wydaniu „Henryka Brodatego i jego czasy”. W roku 1979 wraz z Antonim Mączakiem i Ireneuszem Ihnatowiczem, profesor Zientara wydał syntezę dziejów społecznych Polski pt. „Społeczeństwo Polskie od X do XX wieku”. Pierwszym problemem, z jakim zderzył się wówczas profesor było pojęcie narodu. Doszedł on do wniosku, że prawdziwy przełom dokonał się, nie jak się powszechnie twierdzi po rewolucji francuskiej, a wiele wieków wcześniej, już w społecznościach plemiennych[14], jako przykład podając migrujące plemiona germańskie. Dla Zientary państwo zawsze poprzedzało naród, nie było jednak inkubatorem do jego powstania. Profesor starał się wyjaśnić pojęcie powstawania narodu, używając m.in. pojęcia narodu politycznego, a historyk powinien ujmować naród, jako proces[15]. Wszystkie te i jeszcze inne wywody zawarł profesor w dziele „Świt narodów europejskich: powstawanie świadomości narodowej na obszarze Europy pokarolińskiej” wydanym pośmiertnie.

Profesor Zientara, jako popularyzator historii

Dla profesora Zientary praca historyka, nie polegała tylko na odkrywaniu nowych faktów, ich interpretacji czy reinterpretacji, a na podsycaniu w społeczeństwie zainteresowania ich własną przeszłością, przy czym profesor nie unikał tematów trudnych i niejednokrotnie przeciwstawiał się fałszowaniu historii przez klimat polityczny, jak przy problemie stosunków polsko – niemieckich. Nie stronił również od pisania do czytelników najmłodszych, gdzie w przystępnej formie starał się wyjaśnić różne historyczne zjawiska. W latach 1958- 1976 był Zientara redaktorem działu historii średniowiecza w czasopiśmie „Mówią Wieki”[16]. Nie bał się podejmować w tym popularnym periodyku trudnych polemik, czy spraw. Średniowiecze ukazywane przez jego zespół iskrzyło humorem i dobrym stylem, przy jednocześnie solidnej bazie merytorycznej. Publikował również na łamach pism niezwiązanych z historią, jak w warszawskiej „Kulturze”. Pod pozorem historycznych rozważań, często przemycał aluzje do obecnej sytuacji w kraju.

Innymi aspektami popularyzowania nauki historycznej przez prof. Zientarę są syntezy, na czele z „Historią Powszechną Średniowiecza”. Wielką zaletą pisarskich dokonań Profesora, jest zawsze, przedstawienie szerszego kontekstu, uprawiał on, bowiem historię w stylu makro, a nie mikro. Należy również podkreślić, że zawsze dbał on o swój warsztat językowy, wychodził on, bowiem z założenia, że czytelnik oprócz, solidnej dawki informacji, z lektury powinien również wynieść satysfakcję natury estetycznej[17]

Miejsce prof. Zientary w Polskiej historiografii

            Profesor Benedykt Zientara, jako jeden z pierwszych mediewistów zerwał z obiektywistyczną definicją narodu, a dzięki doskonale udokumentowanemu wywodowi dowiódł świadomości narodowej u ludzi w średniowieczu[18]. Profesor, uznawany jest, za jednego z największych polskich mediewistów i historyków XX wieku. W swoich pracach zawsze dbał o jak największą zgodność ze źródłami, starał się pisać o historii w sposób przystępny, a jednocześnie pełen wiedzy faktograficznej. To on zapisał się w historiografii, jako twórca monografii prawie doskonałej- „Henryk Brodaty i jego czasy”. To on obok Tadeusza Manteuffla, napisał jedyną w kraju syntezę powszechną średniowiecza, która do dzisiaj jest najważniejszym, jeśli nie jedynym podręcznikiem akademickim tego okresu. W końcu to on dokonał błyskotliwej analizy początków istnienia narodów. Pod kierunkiem profesora wykształciła się cała rzesza historyków, o nieskazitelnym przygotowaniu merytorycznym i z wpojoną miłością do historii. Profesorowi Zientarze zawsze chodziło o historyczną prawdę, dążenie do niej mimo przeciwności, nawet wtedy, gdy wiatry polityczne stały na jej przeszkodzie. Historia reprezentowana przez tego historyka, powinna stać się wzorem do naśladowania dla kolejnych pokoleń młodych historyków

Bibliografia

• Barański M., Suchocki J., Bibliografia prac Benedykta Zientary, PH, t. LXXIV, 1984, z.3
• Benedykt Zientara. Dorobek i miejsce w historiografii polskiej, pod red. K. Skwierczyński i P. Węcowski, Warszawa 2001
• Chodzra J., Kiryk F., Słownik biograficzny historii Polski. Tom 2, Warszawa 2005, s. 1731
• http://vistulana.pl/main/konferencje/benedykt-zientara-1998.html (dnia: 12.01.2013)
• Zientara B., Historia Powszechna Średniowiecza, Warszawa 2008
• Zientara B., Świadomość narodowa w Europie Zachodniej w średniowieczu. Powstanie i mechanizmy zjawiska, [W:] Państwo, naród, stanu w świadomości wieków średnich, Warszawa 1990

Rulez260

• E-mail
|
• Więcej postów(479)