Historyczne kadry# 22: Egzekucja Nguyễn Văn Léma

1 lutego 1968 roku

Nguyễn Ngọc Loan (* 11 grudnia 1931 w Huế, Wietnam; † 14 lipca 1998 w Burke, Wirginia, USA) był najstarszym z jedenaściorga dzieci inżyniera mechanika. Ukończył Uniwersytet w Huế z najlepszym wynikiem w swojej klasie, a następnie rozpoczął karierę jako pilot odrzutowca w Siłach Powietrznych Wietnamu Południowego. Jeden z jego kolegów pilotów i najlepszych przyjaciół, Nguyễn Cao Kỳo, który został wybrany na premiera Wietnamu Południowego w 1965 roku, załatwił Loanowi pracę szefa policji w Sajgonie. Nguyễn Ngọc Loan uciekł do USA (po rekonwalescencji w Australii) w 1975 roku, aby ratować się przed podbojem Sajgonu przez Wietnamską Armię Ludową, a następnie otworzył pizzerię pod fałszywym nazwiskiem w Burke w stanie Wirginia. Musiał ją jednak ponownie zamknąć w 1991 roku, ponieważ jego przeszłość stała się znana, klienci nie przychodzili, a jemu samemu grożono. Nguyễn Ngọc Loan zmarł na raka 14 lipca 1998 roku w Burke.

Edward Thomas Adams, znany jako Eddie Adams
(12.06.1933 – 19.09.2004)

Adams pracował jako fotograf wojenny już w czasie wojny koreańskiej. Podczas wojny w Wietnamie Adams dokumentował wojnę dla agencji prasowej Associated Press. Wykonał tam dwie fotografie – prezentowaną i drugą, przedstawiającą dzieci uciekające po nalocie napalmem za które otrzymał Pulitzera. W 1980 roku Adams został niezależnym fotografem i relacjonował między innymi wojny w Zatoce Perskiej. W sumie Adams fotografował w 13 strefach wojennych. Adams cierpiał na stwardnienie zanikowe boczne, nieuleczalną chorobę układu nerwowego. Zmarł 19 września 2004 roku w wieku 71 lat w swoim mieszkaniu w Nowym Jorku.

31 stycznia 1968 roku w momencie rozpoczęcia wielkiej ofensywy armii Demokratycznej Republiki Wietnamu i Vietcongu, która do historii przeszła jako Ofensywa Tet, bojówka tej drugiej – Narodowa Milicja zaatakowała stolicę Wietnamu Południowego – Sajgon. Jednym z ich celów byli funkcjonariusze służb porządkowych. W trakcie ataku członkowie Narodowej Milicji dokonali szeregu gwałtów, mordów i grabieży. Sprawców zaczęto poszukiwać w całym mieście, a dowódcą akcji został generał Nguyen Ngoc Loan. Jednym z członków Narodowej Milicji był 34-letni wówczas bojownik Nguyễn Văn Lém (imię bojowe: Bảy Lốp). Siłom milicyjnym udało się go złapać, a Văn Lém zaczął się przechwalać ile osób udało mu się zabić, podobno 34 osoby, w tym 24 cywilów. Według jego słów było to na przykład sześcioro dzieci. 

1 lutego 1969 roku, drugiego dnia trwania ofensywy TET, która całkowicie zaskoczyła i Amerykanów i Wietnam Południowy. Skala uderzenia sił komunistycznych była olbrzymia, a działania wojenne bardzo szybko objęły Sajgon, gdzie przeniknęły grupy z północy. W wyniku chaotycznych walk dokonano szeregu zbrodni wojennych. Złapanych bojowników Północy nie oszczędzano. Jednym z nich był właśnie Nguyễn Văn Lém, który doprowadzony został przed oblicze generała Nguyen Ngoc Loana. Jak wspomina sam Adams: Loan wyciągnął pistolet z kabury, podniósł go do głowy Léma i po prostu strzelił mu w skroń. Dokładnie ten moment uwiecznił Adams na swojej słynnej fotografii.

Generał po zabójstwie miał powiedzieć do Adamsa: Zabił wielu moich ludzi, twoich również. Myślę, że Budda mi wybaczy. Południowowietnamski generał wiele lat później w czasie wywiadu ze słynna i kontrowersyjną włoską pisarką i dziennikarką Orianą Fallaci, powiedział: On nie miał na sobie munduru. Nie mogę szanować człowieka, który strzela bez munduru. Bo to zbyt proste: zabijasz i nie jesteś rozpoznawany. Kiedy ktoś jest ubrany w mundur podejmuje takie samo ryzyko jak ja. Ale Wietkong w cywilnym ubraniu… Ogarnęła mnie wściekłość.

Istnieje nagranie filmowe z egzekucji Nguyễn Văn Lém wykonane przez kamerzystę NBC Võ Sửu  Szczególnie jednak zdjęcie obiegło cały świat i jest nie tylko uważane za jeden z najbardziej wstrząsających wizualnych dokumentów wojny w Wietnamie, ale także stało się symbolem rosnącego znaczenia środków masowego przekazu w działaniach wojennych ze względu na międzynarodowe reakcje.

Fotografia nazwana Saigon Execution została uznana za Prasowe Zdjęcie Roku w 1968 roku, a Adams otrzymał za nie Nagrodę Pulitzera w następnym roku. Fotografia stała się jednym z symboli okrucieństwa wojny w Wietnamie, asem w rekach pacyfistów i moskiewskich propagandzistów. Bez kontekstu zdjęcie przedstawiała bowiem sojusznika Amerykanów, który strzela do bezbronnego cywila.

Adams wyraził później zrozumienie dla działań generała i pozostawał z nim w kontakcie aż do jego śmierć. W swoim nekrologu dla Nguyễn Ngọc Loan, Adams napisał w 1998 roku: Generał zabił Vietcong; ja zabiłem generała moim aparatem. Zdjęcia są najpotężniejszą bronią na świecie. Ludzie w nie wierzą, ale zdjęcia kłamią, nawet bez manipulacji. To tylko półprawdy. Zdjęcie nie mówiło: „Co byś zrobił, gdybyś był generałem w tym czasie i w ten upalny dzień i złapał tak zwanego złego faceta po tym, jak wysadził jednego, dwóch lub trzech amerykańskich żołnierzy? Generał Loan był prawdziwym wojownikiem, podziwianym przez swoich żołnierzy. Nie twierdzę, że to, co zrobił, było słuszne, ale trzeba postawić się w jego sytuacji. Zdjęcie nie wspomina również, że generał poświęcił wiele czasu na budowę szpitali w Wietnamie dla ofiar wojny. To zdjęcie naprawdę zepsuło mu życie, a także ten człowiek był bohaterem. Ameryka powinna płakać.

Sam Loan miał z kolei, zapytany o swój stosunek do fotografa, powiedzieć: A czemu miałbym mieć? Obaj wykonywaliśmy swoją pracę i staraliśmy się to robić najlepiej jak było to możliwe w tamtych warunkach