100 klasyków na 100 wieczorów #12: Rachmaninov – RAPSODIA NA TEMAT PAGANINIEGO

Sergiej Rachmaninov podjął się nie lada zadania komponując utwór na podstawie arcytrudnego Kaprysu nr 24 Paganiniego. Dzisiaj jest on uznawany za jedno z największych osiągnięć tego rosyjskiego kompozytora, pianisty i dyrygenta.

Autor: Sergiej Rachmaninov (1873-1943).

Sergiej Rachmaniniv przyszedł na świat 1 kwietnia 1873 w Siemionowie. Od najmłodszych lat pobierał nauki gry na fortepianie. Rodzina z powodu długów zmuszona była sprzedać dom i przeprowadzić się do Moskwy. Pobierając nauki w Moskwie, Rachmaninov zaczął komponować, co przyniosło mu sporą popularność (Preludium cis-moll skomponowane w wieku 20 lat). W stolicy poznał Czajkowskiego, jednak współpraca obu panów nie układała się pomyślnie. Przez kolejne kilka lat Rachmaninovi przydarzyły się liczne porażki i kłopoty, jednak w końcu w 1904 roku został dyrygentem Teatru Wielkiego w Moskwie, z której to posady musiał zrezygnować w 1906 roku. Po kilku latach odbył tournée po Stanach Zjednoczonych, które przyniosło mu dużą popularność. Wielkim ciosem dla kompozytora była śmierć, w 1915 roku, Aleksandra Skriabina (jego przyjaciela i także kompozytora). Rewolucja 1917 roku przyniosła w życiu Rachmaninowa kolejne zmiany. Zabierając rodzinę i zaledwie kilkanaście stron notatek z Sankt Petersburga, saniami, Rachmaninow udał się do Helsinek. Po roku rodzina udałą się do USA, gdzie kompozytor sporo koncertował, ale napisał do śmierci tylko 6 utworów. Zmarł na czerniaka 28 marca 1943, w Beverly Hills w Kalifornii.

OKRES: romantyzm

Utwór: RAPSODIA NA TEMAT PAGANINIEGO z 1934.

Prezentowany utwór jest wyrazem hołdu złożonego przez tego wielkiego kompozytora innemu, nie mniej uznanemu – Niccolo Paganiniemu (1782-1840). Jako temat Rachmaninov wziął słynny, a jednocześnie jeden z najtrudniejszych w historii utworów na skrzypce solo – Kaprys nr 24 (ostatni z Capricci pisanych przez Paganiniego w latach: 1802-1817). Rachmaninov opracował utwór Niccolo w 24 wariantach. Rosyjski dyrygent przełożył ten skrzypcowy utwór na fortepian i orkiestrę w różnych wariacjach. Utwór został skomponowany w willi Senar należącej do Rachmaninova, leżącej w Szwajcarii nad jeziorem Czterech Kantonów.

W prawykonaniu utworu w Baltimore wziął udział sam kompozytor oraz Philadelphia Orchestra pod dyrekcją Leopolda Stokowskiego. Czas wykonania utworu to to około 22-24 minuty.

Wprowadzenie: Allegro vivace
Wariacja 1: (Precedente)
Temat: L’istesso tempo
Wariacja 2: L’istesso tempo
Wariacja 3: L’istesso tempo
Wariacja 4: Più vivo
Wariacja 5: Tempo precedente
Wariacja 6: L’istesso tempo
Wariacja 7: Meno mosso, a tempo moderato
Wariacja 8: Tempo I
Wariacja 9: L’istesso tempo
Wariacja 10: L’istesso tempo
Wariacja 11: Moderato
Wariacja 12: Tempo di minuetto (D minor)
Wariacja 13: Allegro (D minor)
Wariacja 14: L’istesso tempo (F major)
Wariacja 15: Più vivo scherzando (F major)
Variation 16: Allegretto (B♭ minor)
Wariacja 17: (Allegretto) (B♭ minor)
Wariacja 18: Andante cantabile (D♭ major)
Wariacja 19: A tempo vivace
Wariacja 20: Un poco più vivo
Wariacja 21: Un poco più vivo
Wariacja 22: Marziale. Un poco più vivo (Alla breve)
Wariacja 23: L’istesso tempo
Wariacja 24: A tempo un poco meno mosso

Utwór podzielono na 3 części: Wariacje do 10 są wstępem, 11-18 zwalniają tempa, natomiast ostatnie są wielkim finałem.

Wykorzystanie utworu w popkulturze:

Ronin (film z 1998)
Dzień świstaka (film z 1993)
Umrzeć powtórnie (film z 1991)
Gdzieś w czasie (film z 1980)
Żona idealna (film z 2009)
utwór wykorzystują też balety z całego świata (np. Lavrovsky (Bolshoi Ballet, Moscow, 1960), Frederick Ashton (Royal Ballet, London, 1980) and Ivo van Zwieten).

Bibliografia:

http://www.rmfclassic.pl/encyklopedia/rapsodia-na-temat-paganiniego.html
http://www.orchestra.culture.pl/tournee/siergiej-rachmaninow-1873-1943-rapsodia-na-temat-paganiniego-op-43/
https://en.wikipedia.org/wiki/Rhapsody_on_a_Theme_of_Paganini

Poprzednie części cyklu:

Zapisz