Klasyka filmu – Baza ludzi umarłych

Rozpoczynamy nasz nowy cykl nieprzypadkowo, mianowicie od, naszym zdaniem, najlepszego polskiego filmu, jaki kiedykolwiek powstał. Filmu niestety zapomnianego i to zupełnie niesłusznie. Chodzi o Bazę ludzi umarłych w reżyserii Czesława Petelskiego.

FABUŁA:

Kierowcy zwożący drzewo w Bieszczadach to banda typów spod ciemnej gwiazdy. Codziennie ryzykują życie, jeżdżąc na rozpadających się ciężarówkach. Planują porzucenie niebezpiecznej pracy na odludziu. Sytuacja Apostoła, Dziewiątki, Warszawiaka i Orsaczka zmienia się, kiedy partia wysyła tam Zabawę z zadaniem zatrzymania kierowców na miejscu pracy. Zabawie towarzyszy żona Wanda. Kobieta od swojego ewentualnego kochanka domaga się jednego: aby ją zabrał z ponurego pustkowia. O jej względy zaczynają rywalizować Dziewiątka, Warszawiak, nowy pracownik Partyzant oraz przywożący wypłaty Buźka. Konflikt wisi w powietrzu, a jazda na niesprawnych wozach musi prędzej czy później doprowadzić do tragedii.

O FILMIE:

Według niektórych znawców najlepszy polski film, nakręcony w jej historii. To film niemal doskonały, z wybitnymi rolami wielkich aktorów, niezmąconymi współczesnością, surowymi krajobrazami Bieszczad (wtedy utożsamianych z okrutnymi, górami i walkami z UPA. Kucharski pisze: “Twarde charaktery, dzika przyroda, walka o – przewrotną – kobietę“.

Choć, jak widnieje w filmie: scenopis i reżyseria Czesław Petelski, to prawdziwym autorem tej historii jest nieodżałowany Marek Hłasko. Jego druga praca jako kierowca ciężarówki w bazie transportu w Bystrzycy Kłodzkiej stała się inspiracją do stworzenia jego pierwszej powieści: Następny do raju (początkowo miała się ona nazywać: Głupcy wierzą w poranek). Sam Hłasko mówił o swojej bezkompromisowej powieści: z Następnego można było zrobić dobry film – wypadki samochodowe, bicie po pysku, eksplozje, bohaterce filmu robią się na tyłku odciski, gdyż tak ją tam bez przerwy wszyscy rżną – dobry film dla młodzieżowego widza. Petelski przerabiając pierwowzór, dodał jedną scenę i niemal całkowicie zmienił zakończenie, a i za tym jego wydźwięk, co nie spodobało się kontrowersyjnemu pisarzowi, przez co ten wycofał się z projektu, i kazał usunąć swoje nazwisko z napisów końcowych.

Film ma charakter westernu, w którym konie zastąpiono zdezelowanymi ciężarówkami, a także filmu noir. To także film o pewnej dozie fatum, która ciążąc nad każdym z bohaterów determinuje go, i nie pozwala rozpocząć lepszego życia. Zaskakujący pozostaje fakt, że reżyser (kręcił także filmy wraz z żoną) w późniejszym okresie stał się jednym z czołowych realizatorów socfilmu, a Baza… pozostaje jego największym dziełem, niemal wyprutym z idei, a skupiającym się na ludziach. To obraz pełen fatalizmu, obrazujący zamknięty świat, choć bez murów i krat, z którego każdy z bohaterów chce się uwolnić, ale nie może. Świat przesiąknięty nieuchronną i ponadczasową śmiercią.

CIEKAWOSTKI:

Znana warszawska piosenka wykorzystana w filmie:

Harmonia na trzy-czwarte
z cicha rżnie,
Ferajna tańczy, wszystko z drogi!
Z szaconkiem, bo się może
skończyć źle,
Gdy na Gnojnej bawimy się

Cytaty:
“W mieście bracie nuda, tam masz tylko bracie wódę i dziwki, dziwki kłamią, od wódy łeb boli.”
“To twoja żona? Niedobrze. Jak to mówi pismo święte: niewiasta! yy, niewiasta! Coś takiego. W każdym razie coś z niewiastą i coś, że bardzo źle.”
“Lekkomyślny młodzianku, wypiłem twoją wodę, aby cię uchronić od pokus piekielnych. Zresztą, twoja woda była obrzydliwa.”
“Pożycz 5 patyków.
Oddasz?
Nie.
Twoje szczęście.”
“Raz w życiu pomyliły mi się kroki i od tego czasu chodzę krzywo.”

Dane Filmu:

reżyseria: Czesław Petelski
premiera: 10 sierpnia 1958
muzyka: Adam Walaciński
zdjęcia: Kurt Weber
scenariusz: Czesław Petelski, Marek Hłasko

Obsada:

Zygmunt Kęstowicz – Zabawa
Emil Karewicz – Warszawiak
Teresa Iżewska – Wanda
Leon Niemczyk – Dziewiątka
Aleksander Fogiel – Apostoł
Tadeusz Łomnicki – Partyzant
Roman Kłosowski – Orsaczek
Adam Kwiatkowski – Buźka
Juliusz Grabowski – Marcinkowski

Zdjęcia:

Film kręcono w okolicy wsi Bielice w Kotlinie Kłodzkiej.

Bibliografia:

http://www.akademiapolskiegofilmu.pl/pl/historia-polskiego-filmu/artykuly/baza-ludzi-umarlych/15
Kot W., Sto najważniejszych scen filmu polskiego, Poznań 2014.
http://www.filmoznawcy.umk.pl/teksty/bazaludziumarlych_bryk.html
Kucharski K., Kino polskie 1945-1959, Toruń 2008.

Zapisz